Organisatie

Ziekenhuizen

Op 1 januari 2025 telt men in België 103 ziekenhuizen waarvan 78 klassieke algemene ziekenhuizen, 7 universitaire ziekenhuizen en 18 ziekenhuizen met een universitair karakter. Eén ziekenhuis kan uit meerdere campussen bestaan. In België zijn er op 1 januari 2025 189 ziekenhuiscampussen. De algemene ziekenhuizen kunnen in 3 soorten worden  onderverdeeld: [1]

De ‘klassieke’ algemene ziekenhuizen (76%) Dit zijn ziekenhuizen die zowel overdag als ‘s nachts patiënten ontvangen voor gespecialiseerde, medische hulp. Om te voldoen aan de notie van een algemeen ziekenhuis[2] moet een ziekenhuis minstens 150 erkende bedden hebben met een dienst voor chirurgische activiteiten en inwendige geneeskunde aangevuld met minstens één andere discipline zoals geriatrie, materniteit, pediatrie, neuropsychiatrie of revalidatie. Verder moeten ze beschikken over de functie anesthesiologie en radiologie, de basisactiviteiten van klinische biologie, een dienst voor revalidatie, de basisactiviteit van een ziekenhuisapotheek en over een functie palliatieve zorg. Ten slotte moet er permanent een arts aanwezig zijn.

Sommige atypische ziekenhuizen vallen eveneens onder deze categorie. Bij de zesde staatshervorming werd beslist om de bevoegdheid over de gespecialiseerde ziekenhuizen (die uitsluitend geriatrische en/of revalidatiediensten aanbieden) over te dragen aan de gefedereerde entiteiten met uitzondering van het ziekenhuis Foyer Horizon (Dit ziekenhuis beschikt enkel over bedden voor gespecialiseerde palliatieve zorg (S4) waarvoor de bevoegdheid bij de federale overheid bleef.). Sommige gespecialiseerde ziekenhuizen kozen er destijds voor om te fuseren met een ‘klassiek’ algemeen ziekenhuis. Anderen gaven er de voorkeur aan om hun activiteiten uit te breiden, meestal door er psychiatrische diensten aan toe te voegen. Deze ziekenhuizen maken vandaag juridisch gezien deel uit van de algemene ziekenhuizen, hoewel ze geen chirurgische of inwendige geneeskundige afdeling hebben.

De universitaire ziekenhuizen (7%) De universitaire ziekenhuizen bieden minstens dezelfde diensten aan als de klassieke algemene ziekenhuizen, maar vangen daarboven ook patiënten op die een zeer gespecialiseerde behandeling vereisen. Verder heeft een universitair ziekenhuis ook de opdracht om zorgverleners op te leiden, aan wetenschappelijk onderzoek te doen en nieuwe technologieën te ontwikkelen. Ze zijn verbonden aan een universiteit met een faculteit geneeskunde die een volledig curriculum aanbiedt.

De algemene ziekenhuizen met universitair karakter (17%) Dit zijn algemene ziekenhuizen met een aantal universitaire bedden.

Ziekenhuisactiviteiten

De activiteiten van ziekenhuizen worden georganiseerd in diensten, ziekenhuisfuncties en zorgprogramma’s.

Diensten groeperen activiteiten, die aan een specifieke locatie in het ziekenhuis zijn verbonden. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen hospitalisatiediensten, waar patiënten verblijven, en medische of medisch-technische diensten, waarbij bepaalde specifieke diensten, die speciale expertise of apparatuur vereisen, worden verleend. Medische diensten zijn onder meer transplantatiecentra of brandwondencentra. Medisch-technische diensten omvatten onder andere medische beeldvormingsdiensten, centra voor menselijke erfelijkheid, radiotherapiediensten en nierdialysecentra.

Ziekenhuisfuncties zijn ziekenhuisactiviteiten die beschikbaar zijn voor alle diensten van het ziekenhuis. Verscheidene functies zijn onderworpen aan specifieke normen en controles door de bevoegde gemeenschap of het bevoegde gewest. Erkende functies omvatten o.m. de ziekenhuisapotheek, de palliatieve zorg, de eenheden voor intensieve zorg en de spoedgevallendienst.

Zorgprogramma’s zijn een organisatorisch kader voor het implementeren van ‘zorgtrajecten’ voor een specifieke doelgroep. Het zijn combinaties van de hospitalisatiediensten, medische of medisch-technische diensten en functies die nodig zijn voor een kwaliteitsvolle zorg.

Er bestaan momenteel verschillende zorgprogramma’s:

• Het zorgprogramma ‘cardiale pathologie’
• Het zorgprogramma ‘reproductieve geneeskunde’
• Het zorgprogramma voor oncologie waaronder het gespecialiseerd zorgprogramma voor borstkanker
  en pediatrische hemato-oncologie
• Het zorgprogramma voor kinderen
• Het zorgprogramma voor geriatrische patiënten
• Het zorgprogramma ‘beroertezorg’

Meer weten?
Over de locatie en diensten die de verschillende ziekenhuizen aanbieden

Soorten ziekenhuisdiensten

Elke dienst binnen een ziekenhuis moet erkend zijn en voldoen aan specifieke normen: o.m. aangaande de minimale beddencapaciteit, het vereiste activiteitenniveau, de technische uitrusting en het aantal medische, paramedische en zorgverleners.

Aan elke dienst wordt een kenletter toegewezen die de subgroep van patiënten identificeert. Om een beter overzicht te kunnen bieden, groeperen we de verschillende soorten diensten naargelang de aard van de aandoeningen die hier doorgaans worden behandeld:

• Acute bedden: zijn bedden bestemd voor opname met een relatief korte duur: bv. bedden voor chirurgie (kenletter C), inwendige geneeskunde (kenletter D), pediatrie (kenletter E), intensieve neonatologie (kenletter NIC), materniteit (kenletter M), behandeling van besmettelijke ziekten (L) en van tuberculose (B).
• Geriatrische bedden: zijn bedden voor de zorg van geriatrische patiënten (kenletter G).
• Chronische bedden: zijn bedden bestemd voor een langere ziekenhuisopname of voor patiënten die een chronische behandeling nodig hebben: bv. bedden voor revalidatie (kenletter S1 voor cardiopulmonaire aandoeningen, S2 voor locomotorische aandoeningen, S3 voor neurologische aandoeningen, S5 voor chronische polypathologieën en S6 voor psychogeriatrische aandoeningen) en bedden voor palliatieve zorg (kenletter S4).
• Psychiatrische bedden en plaatsen: zijn bedden of plaatsen bestemd voor de verzorging van patiënten met psychische stoornissen, eventueel alleen overdag of ‘s nachts: bv. bedden of plaatsen voor observatie en neuro-psychiatrische behandeling van volwassenen (kenletter A, a1, a2, T en t1) of van kinderen (kenletter K, k1 en k2).

Evolutie van het aantal erkende ziekenhuisbedden

Evolutie van het aantal erkende bedden en plaatsen

Sinds 1995 merken we een afname van 24% in het aantal erkende bedden voor acute zorg, wat te wijten is aan de kortere verblijfsduur van patiënten voor bepaalde aandoeningen en behandelingen. In tegenstelling tot deze trend, is er bij geriatrische bedden een toename van 30%, bij chronische bedden een aanzienlijke stijging van 371%, en bij psychiatrische bedden een groei van 71% te zien. Deze stijging kan mede verklaard worden door de fusies van algemene met gespecialiseerde ziekenhuizen ten gevolge van de zesde staatshervorming in 2014. Verder wordt het aantal erkende psychiatrische bedden en plaatsen weergeven. Dit aantal is hoger dan het werkelijk aantal beschikbare plaatsen omdat een deel van deze bedden buiten gebruik werd gesteld ten voordele van de financiering van alternatieve vormen van zorgverlening bv. voor mobiele teams voor gespecialiseerde zorg in de thuisomgeving of voor intensifiëring van de residentiële zorg[4]. Daarnaast is het mogelijk dat voor andere types van bedden het aantal erkende bedden hoger is dan het werkelijk aantal beschikbare bedden bv. omwille van personeelstekort.

Samenwerkingsverbanden tussen ziekenhuizen

In een tijd waarin de gezondheidszorg voor steeds complexere uitdagingen staat, worden samenwerkingen tussen ziekenhuizen steeds crucialer. Deze partnerschappen, variërend van kennisuitwisseling tot gezamenlijke zorginitiatieven, bieden een unieke kans om de kwaliteit van patiëntenzorg te verhogen en de efficiëntie binnen de sector te verbeteren. Dit hoofdstuk bespreekt verschillende vormen van samenwerkingen tussen ziekenhuizen.

Ziekenhuisassociatie

Een ziekenhuisassociatie is een juridisch geformaliseerd samenwerkingsverband tussen twee of meer ziekenhuizen. In zo’n associatie bundelen ze hun krachten om één of meerdere zorgprogramma’s, ziekenhuisdiensten, functies, afdelingen, medische diensten, medisch-technische diensten of technische diensten gezamenlijk te beheren. De associatieovereenkomst beschrijft in detail welke activiteiten binnen de associatie worden uitgevoerd en in welk zorggebied dit zal plaatsvinden. Het doel van een associatie is om de beschikbare middelen optimaal in te zetten en overlappingen in het zorgaanbod te vermijden. Hierdoor wordt de kwaliteit van de zorg gewaarborgd en tegelijkertijd worden de werking en infrastructuur van de deelnemende ziekenhuizen geoptimaliseerd.

• Voorbeeld: Het AZ Klina in Brasschaat vormt een associatie met AZ Voorkempen in Malle voor de uitbating van een nierdialysecentrum.
• Voorbeeld: Clinique CHC en Hôpital de La Citadelle gesitueerd in Luik verkregen een erkenning voor een associatie waarbij ze gezamenlijk een dienst uitbaten waar een PET-scanner werd opgesteld.

Meer weten?
Koninklijk besluit houdende nadere omschrijving van de associatie van ziekenhuizen en van de bijzondere normen waaraan deze moet voldoen

Ziekenhuisgroepering

Een ziekenhuisgroepering is een erkend duurzaam samenwerkingsverband tussen ziekenhuizen die maximaal 25 kilometer van elkaar verwijderd zijn. Binnen zo’n groepering maken de ziekenhuizen afspraken over taakverdeling en complementariteit op het gebied van dienstenaanbod, disciplines of uitrustingen. Het doel hiervan is om beter te voldoen aan de behoeften van de bevolking en de kwaliteit van de gezondheidszorg te verbeteren.

• Voorbeeld: De Sint-Jozefskliniek Izegem en AZ Groeninge Kortrijk hebben een erkenning voor een ziekenhuisgroepering sinds 12 februari 2024.
• Voorbeeld: De volgende ziekenhuizen verkregen een erkenning voor een ziekenhuisgroepering op 21 maart 2024: CHU Helora - Site Jolimont-Lobbes, CHU Helora - Site Constantinople Mons – Warquignies, CHU Helora - Site Nivelles-Tubize, CHU Helora - Hopital De Mons.

Meer weten?
Koninklijk besluit houdende vaststelling van aanvullende normen voor de erkenning van ziekenhuizen en ziekenhuisdiensten alsmede tot nadere omschrijving van de ziekenhuisgroeperingen en van de bijzondere normen waaraan deze moeten voldoen

Fusie

Een ziekenhuisfusie houdt in dat twee of meer voorheen afzonderlijk erkende ziekenhuizen, die niet meer dan 35 kilometer van elkaar verwijderd zijn, samengevoegd worden onder één bestuurlijke entiteit met één enkele erkenning. De regelgeving zorgt voor een evenwichtige verdeling van diensten en functies over de diverse locaties van de gefuseerde ziekenhuizen.

Doorheen de tijd waren er enkele fusiegolven in België. Deze werden o.a. gestimuleerd door aanpassingen aan de wetgeving. In 1998 werden ziekenhuizen gestimuleerd om een vrijwillige fusie aan te gaan door:

• De afschaffing van de verplichte inlevering van 5% van het globale beddenaantal;
• Het verhogen van de toegestane afstand tussen de ziekenhuizen, die de fusie aangaan, van 10 km
  naar 35 km.

In 2014 fusioneerden een aantal ziekenhuizen naar aanleiding van de zesde staatshervorming.

Andere beweegredenen voor fusies zijn o.a. vereenvoudigen van samenwerkingen, kostenbesparingen, de verhoging van efficiëntie en de verbetering van de kwaliteit van de zorg.

Evolutie fusies algemene ziekenhuizen in België

Meer weten?
Koninklijk besluit houdende nadere omschrijving van de fusie van ziekenhuizen en van de bijzondere normen waaraan deze moet voldoen.

Ziekenhuisnetwerken

Door de opzet van locoregionale ziekenhuisnetwerken wil men ziekenhuizen aanzetten om middelen efficiënter in te zetten, investeringen te delen en taakverdeling op basis van expertise te bevorderen. 

Wat zijn locoregionale netwerken?

Sinds 1 januari 2020 moet elk algemeen ziekenhuis deel uitmaken van één en slechts één locoregionaal ziekenhuisnetwerk[5]. In Vlaanderen mogen er maximaal dertien netwerken gevormd worden, in Wallonië acht en in Brussel vier. Het locoregionaal ziekenhuisnetwerk heeft de opdracht om het locoregionaal zorgaanbod te organiseren binnen hun netwerk.

In 2025 zijn er 23 locoregionale ziekenhuisnetwerken erkend in België.

Het doel van het werken met locoregionale ziekenhuisnetwerken is om een aangepast kader te creëren dat samenwerking in de sector stimuleert. Er wordt beoogd dat ziekenhuizen zorg blijven aanbieden die nodig is voor hun zorggebied en dit in samenwerking met de ziekenhuizen binnen hun netwerk. Ziekenhuizen binnen een netwerk kunnen kiezen voor het samenbrengen van verschillende diensten en zorgpakketten onder de vorm van shared services, wat er voor zal zorgen dat middelen meer efficiënt kunnen worden ingezet door bijvoorbeeld groepsaankopen te doen of zware apparatuur of infrastructuur samen te exploiteren.

De maatregelen streven ernaar dat de locoregionale ziekenhuisnetwerken aantrekkelijker worden voor professionals en patiënten door een verbetering van de kwaliteit en specialisatie. Door de samenwerking met referentiecentra, die supraregionale zorgen aanbieden, zullen patiënten na het ondergaan van een complexe behandeling verder opgevolgd kunnen worden in een locoregionaal ziekenhuis nabij hun woonplaats. In onderstaande grafiek wordt de grotte van elk netwerk geïllustreerd aan de hand van het aantal erkende bedden en plaatsen. Het netwerk Chorus en Elipse beschikken op 1 januari 2025 over het hoogste aantal erkende bedden en plaatsen met respectievelijk 4.462 en 3.915 bedden.[6]

Aantal erkende bedden en plaatsen per locoregionaal ziekenhuisnetwerk (01/01/2025)

Meer weten?
Gecoördineerde wet van 10 juli 2008 op de ziekenhuizen en andere
verzorgingsinrichtingen, wat de klinische netwerking tussen ziekenhuizen betreft

Samenwerken aan de hand van zorgopdrachten

“Nabije zorg   waar mogelijk,                              gespecialiseerde   zorg waar nodig”

De basis van de hervorming naar locoregionale ziekenhuisnetwerken is tweeledig: “Nabije zorg waar mogelijk, gespecialiseerde zorg waar nodig”. Met andere woorden, de overheid wil er voor zorgen dat zorg waar mogelijk zo dicht mogelijk bij huis wordt aangeboden, maar ook dat vanuit kwaliteitsoogpunt supergespecialiseerde zorgen eerder geconcentreerd worden. Hiervoor werd een onderverdeling in zorg opgesteld, die zorgen in locoregionale zorgopdrachten en supraregionale zorgopdrachten verdeelt.

1. Locoregionale zorgopdrachten
Dit zijn de zorgopdrachten die in elk locoregionaal ziekenhuisnetwerk moeten worden aangeboden.
Hieronder verstaan we enerzijds de algemene zorgopdrachten voor klassieke operaties en aandoeningen,
zoals een spoedgevallendienst, een dienst voor geriatrie of pediatrie, enz. die in elk ziekenhuis mogen
worden aangeboden. Anderzijds bevat locoregionale zorg gespecialiseerde zorgopdrachten waarbij
patiënten bv. voor een bepaalde periode regelmatig naar het ziekenhuis moeten komen. Hieronder vallen
onder meer nierdialyse, het oncologisch zorgprogramma en het zorgprogramma beroertezorg. Deze zorgen
moeten in elk ziekenhuisnetwerk aangeboden worden, maar niet in elk ziekenhuis.                                                                            
2. Supraregionale zorgopdrachten
Hier gaat het om zorgopdrachten voor een kleine groep mensen die een grote expertise en/of investering
vragen. Deze zorgen mogen niet in alle ziekenhuisnetwerken worden aangeboden, maar moeten
geconcentreerd worden in supraregionale referentiecentra. Het gaat hier onder meer over gespecialiseerde
beroertezorg, brandwondencentra, pediatrische oncologische centra, enzovoort.
In 2022 werd het Koninklijk Besluit gepubliceerd dat de lijst bevat van de locoregionale en de supraregionale
zorgopdrachten voor ziekenhuisnetwerken. Dit K.B. betreff ende de kwalifi catie van de zorgopdrachten legt
bovendien een organieke, federale erkenningsnorm vast. Deze norm stelt dat locoregionale zorgopdrachten
moeten worden kunnen aangeboden met een aanrijtijd van 30 minuten aan 90% van de inwoners, binnen
het werkingsgebied van het ziekenhuisnetwerk.

In de twee onderstaande kaarten wordt de bereikbaarheid van de locoregionale zorgopdrachten betreff ende materniteit en spoedgevallenzorg gevisualiseerd. Men kan vaststellen dat vooral in de grensgebieden alsook in sommige gebieden in het zuiden van het land de bereikbaarheid van deze opdrachten niet kan gegarandeerd worden binnen de 30 minuten.

Bereikbaarheid van de spoedgevallendienst binnen 30 minuten (12/02/2025)

Bereikbaarheid van een materniteit binnen 30 minuten (12/02/2025)

Meer weten?
Koninklijk besluit tot kwalifi catie van de supraregionale zorgopdrachten en van de locoregionale zorgopdrachten van de locoregionale klinische ziekenhuisnetwerken en tot bepaling van het geografisch aanbod van locoregionale zorgopdrachten van de locoregionale klinische ziekenhuisnetwerken

^{[1] Dit rapport zoomt in op de algemene ziekenhuizen onder federale bevoegdheid. Het laat de psychiatrische ziekenhuizen (die uitsluitend zorg verlenen aan mensen met psychische stoornissen) en uitsluitend gespecialiseerde ziekenhuizen (m.u.v. Foyer Horizon) buiten beschouwing.}

^{[2] Met uitzondering van de ziekenhuizen die uitsluitend beschikken over gespecialiseerde diensten voor behandeling en revalidatie al of niet samen met diensten voor gewone hospitalisatie of diensten neuropsychiatrie voor behandeling van volwassen patiënten.}

^{[3] Bron: FOD Volksgezondheid (2025, 1 januari). Hospital Infrastructure Repositry (HIR). [Dataset]; de psychiatrische bedden die buiten gebruik werden genomen in het kader van het zogenaamde 107-artikel werden meegeteld in deze cijfers.}

^{[4] Voor meer informatie hieromtrent kan u de publicatie ‘Blikvanger Gezondheidszorg – Geestelijke gezondheidszorg’ raadplegen.}

^{[5] Met uitzondering van de psychiatrische ziekenhuizen en algemene ziekenhuizen die enkel beschikken over psychiatrische ziekenhuisdiensten (kenletter A, T of K) samen met gespecialiseerde diensten voor behandeling en revalidatie (kenletter SP) of een dienst voor geriatrie (kenletter G). Twee ziekenhuizen onder federale bevoegdheid betreffen deze laatste uitzondering en maken geen deel uit van een locoregionaal ziekenhuisnetwerk. Dit betreft de ziekenhuizen Silva Médical en Valisana.}

^{[6] Het weergegeven aantal in de grafiek vertegenwoordigt het aantal erkende bedden in het ziekenhuisnetwerk t.o.v. het totaal aantal erkende bedden in alle Belgische algemene ziekenhuizen onder federale bevoegdheid die deel uitmaken van een locoregionaal ziekenhuisnetwerk. Ziekenhuisnetwerk KOM en Ziekenhuisnetwerk Noord-Oost Limburg hebben in realiteit meer bedden aangezien er gespecialiseerde ziekenhuizen (die niet tot federale bevoegdheid behoren) deel uit maken van het
ziekenhuisnetwerk.}