Tabaksgebruik

1. Kernboodschappen

2. Dagelijks en regelmatig roken - volwassenen

Het aantal occasionele rokers blijft stabiel

In 2018 rookte 19% van de bevolking. Hiervan waren 15% dagelijkse rokers (inclusief 4,7% zware rokers, d.w.z. meer dan 20 sigaretten per dag) en 4% occasionele rokers. De tijdstrend is geruststellend met een afname van 40% van het aantal dagelijkse rokers tussen 1997 en 2018. Een steeds kleiner deel van de rokers zijn zware rokers: in 2018 nog maar 4,7% van de Belgische bevolking (-52% in vergelijking met 1997).

In België zijn meer mannen dagelijkse rokers dan vrouwen

In 2018 rookten meer mannen (18%) dan vrouwen (12%) dagelijks. De prevalentie van dagelijkse roken bij mannen van 25 tot 64 jaar bedraagt meer dan 20%, en is bijgevolg nog steeds zorgwekkend. Bij vrouwen neemt de prevalentie toe met de leeftijd, tot een piek van 17% voor vrouwen tussen de 55 en 64 jaar. Tussen de leeftijd van 15 en 44 jaar roken twee keer zoveel mannen als vrouwen. Tussen de leeftijd van 45 en 64 jaar roken minder mannen en meer vrouwen in vergelijking met de voorgaande leeftijden. Op oudere leeftijd is het aandeel dagelijkse rokers lager, met vergelijkbare percentages bij beide geslachten. Dit kan voor een deel te wijten zijn aan een gezondheidsselectie-effect, bijvoorbeeld omdat niet-rokers langer leven.

Het percentage dagelijkse rokers is hoger in Wallonië

De prevalentie van dagelijks roken is hoger in Wallonië (18%) dan in Brussel (16%) en in Vlaanderen (13%).

Roken sterk gedaald sinds 1997

Sinds 1997 werd een relatieve afname van 38% bij mannen en 32% bij vrouwen waargenomen in de prevalentie van dagelijks roken in België. Bij jongeren (15-24) werd in 2018 een belangrijke afname van dagelijkse rokers (-35%) waargenomen ten opzichte van 2013. Bij vrouwen werd in 2013 aanvankelijk een stijging waargenomen, waardoor in 2013 meer jonge vrouwen rookten dan mannen; in 2018 keerde deze trend echter om met een belangrijke daling (-59%) in de prevalentie van dagelijks roken.

De prevalentie van dagelijks roken is sinds 1997 in alle gewesten en bij beide geslachten afgenomen; de daling was het grootst bij mannen in Vlaanderen en bij vrouwen in Brussel.

Mensen met een laag opleidingsniveau roken vaker dagelijks

Na correctie voor leeftijd hadden mensen met een lager middelbaar scholingsniveau de hoogste prevalentie van dagelijks roken, en hadden ze 3,1 keer meer kans om dagelijkse roker te zijn dan mensen met de hoogste opleiding. Mensen met het laagste scholingsniveau hadden 2,3 keer meer kans om dagelijkse roker te zijn dan mensen met het hoogste opleidingsniveau.

Het aandeel dagelijkse rokers is in bijna alle opleidingsniveaus gedaald, behalve het lager middelbaar scholingsniveau. Uit opeenvolgende cross-sectionele bevragingen kan echter niet afgeleid worden of deze trends te wijten zijn aan effectieve veranderingen in rookgewoonten, dan wel aan een selectie-effect van niet-rokende mensen die langer leven.

Belgische vrouwen zijn minder dagelijkse rokers dan het EU-15-gemiddelde

Het aandeel dagelijkse rokers in België lag in 2019 lager dan het EU-15 gemiddelde.

3. Regelmatig gebruik van de e-sigaret - volwassenen

Jongeren gebruiken meer e-sigaretten dan hun ouders

In 2018 was de prevalentie van regelmatig gebruik van e-sigaretten in België (4,1%) hoger bij mannen (5,5%) dan bij vrouwen (2,7%). Het is het hoogst bij jonge mannen (15-34 jaar) en het laagst bij mensen ouder dan 65 jaar.

Hoger aandeel e-sigaretgebruikers in Vlaanderen

De prevalentie van regelmatig gebruik van e-sigaretten was hoger bij mannen in Vlaanderen (5,9%) en in Wallonië (5,5%) dan in Brussel (3,5%). Het was hoger bij vrouwen in Vlaanderen (3,0%) en Brussel (2,9%) dan in Wallonië (2,2%).

Mensen met een lager opleidingsniveau gebruiken vaker e-sigaretten

Mensen met een middelbaar scholingsniveau (hoger of lager) hebben 2,4 keer meer kans om regelmatig e-sigaretten te gebruiken dan mensen met een hoger opleidingsniveau.

Meer Belgen gebruiken e-sigaretten dan het EU-15 gemiddelde

De Eurobarometer 458 is de enige bron van vergelijkbare informatie over het gebruik van elektronische sigaretten op Europees niveau. Vanwege de beperkte steekproef moeten vergelijkingen echter met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. In 2017 had België een groter aandeel gebruikers dan het EU-15-gemiddelde.

4. Dagelijks en regelmatig roken - adolescenten

In 2018 rookte 3,8% van de jongeren tussen 11 en 18 jaar op de middelbare school dagelijks 

Uit de Belgische HBSC-studies van 2018 blijkt dat 17% van de jongeren aangaf minstens één keer tabak te hebben geprobeerd. Opvallend is dat een groter deel van de jongens (19%) tabak had geprobeerd in vergelijking met de meisjes (16%).

Op de middelbare school rookte 3,8% van de jongeren dagelijks. Er wordt een toename waargenomen naargelang de leeftijd, waarbij adolescenten van 17-18 jaar het vaakst roken. Het verschil tussen jongens en meisjes is vooral duidelijk in deze leeftijdsgroep, meer jongens (15%) roken dagelijks dan meisjes (11%).

Jongeren in de Franse Gemeenschap zijn waarschijnlijker om dagelijks te roken

De mediane leeftijd waarop met tabak geëxperimenteerd werd, is 14 jaar in de Franse Gemeenschap en 15 jaar in de Vlaamse Gemeenschap. In de Franse Gemeenschap waren er meer jongeren dagelijkse rokers in vergelijking met Vlaamse Gemeenschap (4,4% vs 3,4%).

Dagelijks roken is significant afgenomen in 2018 in vergelijking met in 2006

In beide regio’s daalde de prevalentie van jongens en meisjes die rapporteerden dat ze dagelijks roken tussen 2006 en 2018. In 2006 waren 9,3% van de meisjes en 10% van de jongens dagelijkse rokers. Er was een daling in dagelijks roken naar 3,2% bij meisjes en 4,5% bij jongens in 2018.

In 2018 was er een hogere prevalentie van dagelijks roken bij jongens en meisjes in de Franse Gemeenschap in vergelijking met de Vlaamse Gemeenschap.

Jongeren in het beroepsonderwijs zijn waarschijnlijker om dagelijks te roken in beide regio’s

In beide regio’s zijn er per onderwijstraject verschillen in de patronen van dagelijks roken. In de Franse Gemeenschap roken leerlingen in het beroepsonderwijs meer (19%), gevolgd door leerlingen in het technisch onderwijs (14%) en in het algemeen onderwijs (4,1%). In de Vlaamse Gemeenschap rookten leerlingen in het algemeen onderwijs het minst (1,5%), vergeleken met leerlingen in het technisch onderwijs (7,5%) en het beroepsonderwijs (13%).

Belgische jongeren vergeleken gunstig met het EU-15 gemiddelde van huidig tabaksgebruik 

Gemiddeld 15% van de 15-jarige meisjes en 14% van de 15-jarige jongens in de EU-15-landen geven aan dat ze minstens één keer rookten in de afgelopen 30 dagen. België zit onder het EU-15 gemiddelde met 12% van de 15-jarige jongens en 11% van de 15-jarige meisjes die aangeven in deze periode gerookt te hebben. 

5. Gebruik van elektronische sigaretten - adolescenten

In 2018 probeerden 19% van de adolescenten in België ooit een e-sigaret, wat een hoger percentage is dan voor conventionele sigaretten. Er waren meer jongens (24%) dan meisjes (15%) die aangaven dat ze een e-sigaret hadden geprobeerd.

De Vlaamse Gemeenschaps HBSC enquête van 2022 toonde aan dat het gebruik van een e-sigaret in 2022 sterk gestegen is vergeleken met 2018.

E-sigaret gebruik neemt toe met de leeftijd bij jongens 

In 2018 was de prevalentie van jongens die een e-sigaret hadden gebruikt in de afgelopen 30 dagen voor het onderzoek het hoogst bij de oudere leeftijdsgroepen (17-18 jaar). Bij meisjes gebruikten de 15-16-jarigen de e-sigaret het meest.

In de Franse Gemeenschap gebruiken meer jongeren e-sigaretten dan in de Vlaamse Gemeenschap

In totaal gebruikten 4,9% van de meisjes en 9,9% van de jongens een e-sigaret in de 30 dagen voor het onderzoek. Meisjes en jongens in de Franse Gemeenschap gebruikten meer e-sigaretten dan die in de Vlaamse Gemeenschap. 

Jongeren in het algemeen onderwijs zijn het minst waarschijnlijk om e-sigaretten te gebruiken

Wat betreft het gebruik van e-sigaretten per onderwijsvorm, rapporteerden adolescenten in het algemeen onderwijs het minste gebruik (5,8%). Adolescenten in het beroepsonderwijs gebruikten het meest (13%) e-sigaretten gevolgd door die in het technisch onderwijs (11%). Regionale verschillen werden vooral gezien in het technisch en algemeen onderwijs, waar jongeren in de Vlaamse Gemeenschap minder e-sigaretten gebruikten dan in de Franse Gemeenschap.

6. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

HBSC Fédération Wallonie-Bruxelles

HBSC Vlaanderen

Achtergrond

Tabaksgebruik is één van de belangrijkste gezondheidsrisicofactoren en leidt tot een groot aantal voorkombare sterfgevallen en ziekten. Het gebruiken van tabak is de belangrijkste oorzaak van longkanker, is betrokken bij de ontwikkeling van andere soorten kanker en verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en andere ziekten. Rookgewoonten die op jonge leeftijd begonnen, zijn moeilijker te stoppen en leiden tot meer blootstelling aan tabak. Blootstelling aan nicotine bij kinderen en adolescenten kan langdurige, schadelijke effecten hebben op de ontwikkeling van de hersenen. Jongeren die roken lopen het risico op astma en een verminderde longfunctie en groei. De fysieke fitheid in termen van zowel prestaties als uithoudingsvermogen neemt ook af door te roken [7]. Het verminderen van tabaksgebruik is een prioritaire doelstelling van het gezondheidsbeleid. In 2022 werd de 'Interfederale strategie 2022-2028 voor een rookvrije generatie' gelanceerd. Deze strategie richt zich specifiek op jongeren en stelde de volgende doelen: 1) het aantal dagelijkse tabaksgebruikers in de leeftijdsgroep 15-24 jaar terugbrengen tot 6% in 2028 en 2) het aantal mensen dat begint met het gebruik van tabaksproducten terugbrengen tot (bijna) 0% in 2040 [8].

In dit rapport presenteren we eerst de evolutie van het rookgedrag: occasioneel, dagelijks en zwaar roken voor volwassenen. Vervolgens leggen we de focus op dagelijkse rokers (volwassenen en jongeren), aangezien dagelijks roken op internationaal niveau als een belangrijke gezondheidsindicator geselecteerd werd (OESO, Sustainable Development Goals).

Elektronische sigaretten werden in eerste instantie ontwikkeld als een hulpmiddel om te stoppen met roken van tabak. Tegenwoordig is het productaanbod uitgebreid en heeft de e-sigaret aan populariteit gewonnen. Jongeren beginnen steeds vaker elektronische sigaretten te gebruiken voordat ze tabak roken. Voor velen is het gebruik van e-sigaretten een voorloper van tabaksgebruik. Het is nog te vroeg om de gezondheidseffecten van het gebruik van e-sigaretten op lange termijn te beoordelen, maar niet-rokers worden aangeraden om niet te beginnen met vaping. Voor het eerst werden meerdere vragen in de Belgische gezondheidsenquête 2018 geïntegreerd om de prevalentie van gebruikers en hun profielen in te schatten. In dit rapport richten we ons op de indicator 'regelmatig gebruik van e-sigaret', d.w.z. ten minste eenmaal per week een e-sigaret gebruiken voor volwassenen en op de indicator 'elektronische sigaret gebruikt in de afgelopen 30 dagen' voor adolescenten.

Definities

Elektronische sigaret (e-sigaret)

Een elektronische sigaret (e-sigaret), of soortgelijke apparaten zoals e-pipe / e-cigar / e-chicha, zijn kleine elektronische apparaten die het roken kunnen simuleren, maar geen tabak verbranden en in plaats daarvan damp uit vloeistoffen produceren. Ze kunnen al dan niet nicotine bevatten. Een vergelijkbare definitie werd gebruikt in de Gezondheidsenquête 2018 en in de Eurobarometer 458.

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Huidige rokers

Huidige rokers zijn rokers die momenteel roken; deze omvatten zowel de dagelijkse rokers als de occasionele rokers.

Prevalentie dagelijkse rokers

De prevalentie dagelijkse rokers is het percentage van de bevolking dat dagelijks rookt.

Voor leeftijd gestandaardiseerde prevalentie

Aangezien rookgedrag sterk wordt beïnvloed door leeftijd, moeten vergelijkingen tussen gewesten en opleidingsniveaus worden gestandaardiseerd naar leeftijd om een vergelijkbare leeftijdsstructuur te hebben.

Zware rokers

Zware rokers zijn mensen die meer dan 20 sigaretten per dag roken.

Referenties

1. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
2. OESO Gezondheidsgegevens, 2018 of dichtstbijzijnde jaar. http://stats.oecd.org/
3. Eurobarometer 458: Attitudes of Europeans towards tobacco and electronic cigarettes, 2017. https://data.europa.eu/euodp/en/data/dataset/S2146_87_1_458_ENG
4. HBSC Fédération Wallonie-Bruxelles, ULB, 2018. http://sipes.ulb.ac.be/
5. HBSC Vlaanderen, UGent, 2018. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/ 
6. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 2. Key data, WHO Regional Office for Europe, 2020. https://www.who.int/europe/health-topics
7. Smoking still a core challenge for child and adolescent health reveals WHO report, 2020. https://www.who.int/europe/news/item/05-06-2020-smoking-still-a-core-challenge-for-child-and-adolescent-health-reveals-who-report
8. Anti-rook beleidsplan, Belgische Federale Minister van Gezondheid, 2016. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/documents/2022_12_14_interfederale_strategie_tabak_en_bijlage_final_nl.pdf

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Tabaksgebruik, Health Status Report, 29 September 2023, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/tabaksgebruik