Tabaksgebruik

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Roken is een van de belangrijkste gezondheidsrisico’s en leidt tot een hoog aantal vermijdbare overlijdens en ziekten. Roken is de belangrijkste oorzaak van longkanker, speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van andere soorten kanker, en leidt tot een toename van het risico op hart- en vaatziekten en ademhalingsproblemen. Regelmatig rookgedrag op jonge leeftijd is moeilijker af te leren en leidt dan ook tot een langere duur van het tabaksgebruik. De vermindering van het tabaksgebruik is dan ook een belangrijke doelstelling op het vlak van volksgezondheid. De Belgische minister van volksgezondheid heeft als doel vooropgesteld het percentage dagelijkse rokers in 2018 met 17% te verminderen [1].

In dit rapport presenteren we eerst de evolutie van het rookgedrag: occasioneel, dagelijks en zwaar roken. Vervolgens leggen we de focus op het dagelijks roken, omdat deze indicator internationaal is geselecteerd als een belangrijke gezondheidsindicator (OESO, Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen).

Elektronische sigaretten werden voor het eerst ontwikkeld als middel om te stoppen met het roken van tabak. Tegenwoordig is het assortiment uitgebreid, is "vapen" een modetrend geworden en beginnen tieners met het gebruik van elektronische sigaretten voordat ze tabak roken. Het is nog te vroeg om de gezondheidseffecten op lange termijn van deze praktijk te beoordelen, maar het wordt geadviseerd dat niet-rokers niet beginnen met vapen. In de Belgische Gezondheidsenquête 2018 zijn voor het eerst verschillende vragen geïntegreerd om de prevalentie van gebruikers en hun profielen in te schatten. In dit rapport richten we ons op de indicator 'regelmatig gebruik van e-sigaret', dat wil zeggen het gebruik van een e-sigaret minimaal één keer per week.

3. Evolutie in rookgedrag

In 2018 rookte 19% van de bevolking. Hiervan waren 15% dagelijkse rokers (inclusief 4,7% zware rokers, d.w.z. meer dan 20 sigaretten per dag) en 4% occasionele rokers. De tijdstrend is geruststellend met een afname van 40% van het aantal dagelijkse rokers tussen 1997 en 2018. Een steeds kleiner deel van de rokers zijn zware rokers: in 2018 nog maar 4,7% van de Belgische bevolking (-52% in vergelijking met 1997).

4. Dagelijkse rokers

België

In 2018 rookten meer mannen (18%) dan vrouwen (12%) dagelijks. De prevalentie van dagelijkse roken bij mannen van 25 tot 64 jaar bedraagt meer dan 20%, en is bijgevolg nog steeds zorgwekkend. Bij vrouwen neemt de prevalentie toe met de leeftijd, tot een piek van 17% voor vrouwen tussen de 55 en 64 jaar. Tussen de leeftijd van 15 en 44 jaar roken twee keer zoveel mannen als vrouwen. Tussen de leeftijd van 45 en 64 jaar roken minder mannen en meer vrouwen in vergelijking met de voorgaande leeftijden. Op oudere leeftijd is het aandeel dagelijkse rokers lager, met vergelijkbare percentages bij beide geslachten. Dit kan voor een deel te wijten zijn aan een gezondheidsselectie-effect, bijvoorbeeld omdat niet-rokers langer leven.

Regionale bijzonderheden

De prevalentie van dagelijks roken is hoger in Wallonië (18%) dan in Brussel (16%) en in Vlaanderen (13%).

Trends

Sinds 1997 werd een relatieve afname van 38% bij mannen en 32% bij vrouwen waargenomen in de prevalentie van dagelijks roken in België. Bij jongeren (15-24) werd in 2018 een belangrijke afname van dagelijkse rokers (-35%) waargenomen ten opzichte van 2013. Bij vrouwen werd in 2013 aanvankelijk een stijging waargenomen, waardoor in 2013 meer jonge vrouwen rookten dan mannen; in 2018 keerde deze trend echter om met een belangrijke daling (-59%) in de prevalentie van dagelijks roken.

De prevalentie van dagelijks roken is sinds 1997 in alle gewesten en bij beide geslachten afgenomen; de daling was het grootst bij mannen in Vlaanderen en bij vrouwen in Brussel.

Sociaaleconomische verschillen

Na correctie voor leeftijd hadden mensen met een lager middelbaar scholingsniveau de hoogste prevalentie van dagelijks roken, en hadden ze 3,1 keer meer kans om dagelijkse roker te zijn dan mensen met de hoogste opleiding. Mensen met het laagste scholingsniveau hadden 2,3 keer meer kans om dagelijkse roker te zijn dan mensen met het hoogste opleidingsniveau.

Het aandeel dagelijkse rokers is in bijna alle opleidingsniveaus gedaald, behalve het lager middelbaar scholingsniveau. Uit opeenvolgende cross-sectionele bevragingen kan echter niet afgeleid worden of deze trends te wijten zijn aan effectieve veranderingen in rookgewoonten, dan wel aan een selectie-effect van niet-rokende mensen die langer leven.

Internationale vergelijking

Het aandeel dagelijkse rokers in België lag in 2019 lager dan het EU-15 gemiddelde.

5. Regelmatig gebruik van de e-sigaret

België

In 2018 was de prevalentie van regelmatig gebruik van e-sigaretten in België (4,1%) hoger bij mannen (5,5%) dan bij vrouwen (2,7%). Het is het hoogst bij jonge mannen (15-34 jaar) en het laagst bij mensen ouder dan 65 jaar.

Regionale verschillen

De prevalentie van regelmatig gebruik van e-sigaretten was hoger bij mannen in Vlaanderen (5,9%) en in Wallonië (5,5%) dan in Brussel (3,5%). Het was hoger bij vrouwen in Vlaanderen (3,0%) en Brussel (2,9%) dan in Wallonië (2,2%).

Sociaaleconomische verschillen

Mensen met een middelbaar scholingsniveau (hoger of lager) hebben 2,4 keer meer kans om regelmatig e-sigaretten te gebruiken dan mensen met een hoger opleidingsniveau.

Internationale vergelijking

De Eurobarometer 458 is de enige bron van vergelijkbare informatie over het gebruik van elektronische sigaretten op Europees niveau. Vanwege de beperkte steekproef moeten vergelijkingen echter met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. In 2017 had België een groter aandeel gebruikers dan het EU-15-gemiddelde.

6. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Definities

Elektronische sigaret (e-sigaret)

Een elektronische sigaret (e-sigaret), of soortgelijke apparaten zoals e-pipe / e-cigar / e-chicha, zijn kleine elektronische apparaten die het roken kunnen simuleren, maar geen tabak verbranden en in plaats daarvan damp uit vloeistoffen produceren. Ze kunnen al dan niet nicotine bevatten. Een vergelijkbare definitie werd gebruikt in de Gezondheidsenquête 2018 en in de Eurobarometer 458.

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Huidige rokers

Huidige rokers zijn rokers die momenteel roken; deze omvatten zowel de dagelijkse rokers als de occasionele rokers.

Prevalentie dagelijkse rokers

De prevalentie dagelijkse rokers is het percentage van de bevolking van 15 jaar en ouder dat dagelijks rookt.

Voor leeftijd gestandaardiseerde prevalentie

Aangezien rookgedrag sterk wordt beïnvloed door leeftijd, moeten vergelijkingen tussen gewesten en opleidingsniveaus worden gestandaardiseerd naar leeftijd om een vergelijkbare leeftijdsstructuur te hebben.

Zware rokers

Zware rokers zijn mensen die meer dan 20 sigaretten per dag roken.

Referenties

1. Anti-rook beleidsplan, Belgische Federale Minister van Gezondheid, 2016. http://www.maggiedeblock.be/2016/04/09/anti-rook-beleidsplan-met-rookverbod-in-wagen-met-kinderen-en-accijnsverhoging/
2. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
3. OESO Gezondheidsgegevens, 2018 of dichtstbijzijnde jaar. http://stats.oecd.org/
4. Eurobarometer 458: Attitudes of Europeans towards tobacco and electronic cigarettes, 2017. https://data.europa.eu/euodp/en/data/dataset/S2146_87_1_458_ENG