Sociale gezondheid

Als u in nood bent of emotionele/psychologische hulp nodig hebt, aarzel dan niet om contact op te nemen met Tele-onthaal via het gratis telefoonnummer 106 of via de website www.tele-onthaal.be.

1. Kernboodschappen

Op het dashboard van Sciensano vindt u dynamische visualisatie van gegevens over mentale en sociale gezondheid tijdens de COVID-19-crisis tot juni 2022, op basis van gegevens uit de COVID-19 Health cross-sectionele enquête.
Daarnaast biedt een interactieve app gegevens over mentale en sociale gezondheid van het BELHEALTH-cohort sinds oktober 2022. Vanaf deze datum werd dezelfde groep mensen opgevolgd in de BELHEALTH-enquête om de evolutie van de indicatoren in de tijd te analyseren en de mogelijke risico- en beschermende factoren in kaart te brengen.

2. Sociale ontevredenheid sinds 2020

De prevalentie van sociale ontevredenheid nam toe, vooral tijdens de COVID-19 lockdowns

De sociale ontevredenheid was hoog gedurende de hele COVID-19-crisis en nam aanzienlijk toe tijdens elk infectiepiek, voornamelijk als gevolg van de strikte maatregelen (tot 52 à 64%, afhankelijk van de piek). Begin 2022 daalde de sociale ontevredenheid echter, en trof minder dan 25% van de algemene bevolking. Na 2022 (met de wijziging van het type enquête in september 2022) bleef de prevalentie van sociale ontevredenheid stabiel, rond de 20%.

Er waren gedurende de hele periode geen grote verschillen tussen mannen en vrouwen wat betreft sociale ontevredenheid

Sinds 2022 worden jongeren het meest getroffen door sociale ontevredenheid

In 2020 en 2021 rapporteerden volwassenen van middelbare leeftijd (30–64 jaar) een hogere sociale ontevredenheid. Na juni 2022 vertoonde de jongere leeftijdsgroep (18–29 jaar) echter de hoogste prevalentie van sociale ontevredenheid, met enkele fluctuaties. Sinds begin 2022 stabiliseerde het percentage sociale ontevredenheid. Deze stabilisatie kan ook in verband gehouden worden met het einde van de COVID-19 maatregelen.

3. Sociale ontevredenheid in 2018

De proportie mensen die sociale ontevredenheid rapporteerden, toont geen consistent patroon over verschillende leeftijdsgroepen

Vóór de COVID-19-pandemie varieerde sociale ontevredenheid per leeftijdsgroep en volgde het geen lineaire trend. Vrouwen (8,4%) en mannen (8,3%) ervaarden bijna hetzelfde niveau van sociale ontevredenheid. Een opvallend verschil werd waargenomen tussen de leeftijdsgroep van 65-74 jaar en de groep van 75 jaar en ouder, waarschijnlijk door verhoogde gezondheidsproblemen, sociale isolatie en verminderde mobiliteit onder de oudste individuen.

Het Waalse en Brusselse Gewest vertonen een hogere prevalentie van sociale ontevredenheid 

In 2013 werd een stijging van sociale ontevredenheid waargenomen bij mannen in het Vlaamse Gewest en bij vrouwen in het Waalse Gewest, maar tussen 2013 en 2018 waren er geen andere significante veranderingen. Er waren geen regionale verschillen, aangezien de niveaus van sociale ontevredenheid in alle gewesten vergelijkbaar bleven.

Mensen met een lager opleidingsniveau ervaren vaker sociale ontevredenheid

Er bestond een socio-economisch verschil in de prevalentie van sociale ontevredenheid. Na correctie voor leeftijd hadden mensen in de laagste opleidingsgroep 1,8 keer meer kans om sociale ontevredenheid te ervaren dan mensen in de hoogste opleidingsgroep.

4. Zwakke ervaren sociale steun vanaf 2020

Meer mensen rapporteerden zwakke sociale steun tijdens de lockdowns van de COVID-19-pandemie

Tijdens de COVID-19 crisis nam het aantal mensen dat zwakke sociale steun ervaarde toe tijdens de piekperiodes van besmettingen. Na maart 2022 is het percentage van zwakke ervaren sociale steun gestabiliseerd rond de 28%.

Er waren geen grote verschillen in sociale ontevredenheid tussen mannen en vrouwen gedurende de gehele periode.

Mensen tussen de 50-64 jaar hebben de grootste kans om hun sociale steun als zwak te ervaren

Bij mannen rapporteerden degenen in de leeftijdscategorie 50-64 jaar de laagste niveaus van ervaren sociale steun gedurende de gehele enquêteperiode. De 65+ leeftijdsgroep rapporteerde de hoogste ervaren steun. In oktober 2022 werd het verschil tussen de 50-64-jarige groep en de andere leeftijdsgroepen groter.

Bij vrouwen ervaarde de 50-64-jarige groep de sterkste sociale steun groep. Na oktober 2022 nam de 18-29-jarige groep de beste sociale steun waar, en het verschil tussen hen en de andere leeftijdscategorieën werd groter tot februari 2023.

5. Zwakke ervaren social steun in 2018

De zwakke ervaren sociale steun blijft gelijk over verschillende leeftijdsgroepen en geslachten

Over het algemeen was er weinig verschil in zwakke steun tussen mannen en vrouwen. In 2018 rapporteerden 15% van de mannen en 16% van de vrouwen zwakke sociale steun.

In het Vlaamse Gewest wordt het laagste niveau van zwakke sociale steun gerapporteerd

Het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest hadden een hogere prevalentie van zwakke sociale steun in vergelijking met het Vlaamse Gewest. Er werd geen duidelijke trend over de tijd waargenomen. 

Er bestaat een socio-economisch verschil in zwakke sociale steun

Na correctie voor leeftijd hadden mensen in de laagste opleidingsgroep 2,0 keer meer kans om zwakke sociale steun te ervaren dan mensen in de hoogste opleidingsgroep.

6. Eenzaamheid vanaf 2021

Eenzaamheid beïnvloedt beide geslachten op vergelijkbare wijze

We observeerden pieken in eenzaamheid die samenhingen met de lockdowns tijdens de COVID-19-pandemie. Sinds de wijziging in het type enquête in juni 2023 zijn de gevoelens van eenzaamheid gestabiliseerd op 57%. Eenzaamheid beïnvloedt beide geslachten op vergelijkbare wijze.

Jonge volwassenen van 18-29 jaar worden het meeste getroffen door eenzaamheid

Bij mannen bleef eenzaamheid gedurende het grootste deel van de periode hoog in de leeftijdsgroep van 18-29 jaar. Na de wijziging van het type enquête in juni 2023 had deze groep echter de laagste prevalentie in vergelijking met andere leeftijdscategorieën. Vanaf dat moment leek de groep mannen van 50-64 jaar het meest getroffen door eenzaamheid.

Bij vrouwen bleef eenzaamheid hoog in de leeftijdsgroep van 18-29 jaar, terwijl de 65+ leeftijdsgroep over het algemeen het minst getroffen was. Na de introductie van de BELHEALTH-enquête in juni 2023 nam de prevalentie van eenzaamheid onder vrouwen van 65 jaar en ouder toe, waardoor zij de op één na meest getroffen groep werden.

7. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactieve analyse van de Belgische gezondheidsenquête

COVID-19 enquête interactieve app

BELHEALTH interactieve app

Achtergrond

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is gezondheid een toestand van volledig fysiek, mentaal en sociaal welzijn, die wordt beïnvloed door een complex geheel van factoren. Zowel gezondheid als mentale aandoeningen gaan verder dan biologische en psychologische aspecten en omvatten onderling verbonden sociale dimensies. Sociale factoren spelen een cruciale rol in het vormgeven, behouden en bevorderen van gezondheid en in het beïnvloeden van de incidentie, prevalentie en persistentie van ziekten [17]. Gezien hun impact is het essentieel om belangrijke sociale determinanten van mentale en fysieke gezondheid te overwegen, waaronder sociale tevredenheid, sociale steun en eenzaamheid.

Sociale gezondheid is een breed begrip dat doorgaans twee verwante maar verschillende concepten omvat. Aan de ene kant kan het verwijzen naar de algehele gezondheid van een samenleving; aan de andere kant beschrijft het hoe individuen binnen die samenleving met elkaar samenleven en interactie hebben. Daarnaast kan sociale gezondheid verwijzen naar het vermogen van een individu om zich te verbinden met anderen en te functioneren binnen een sociale omgeving. In dit opzicht weerspiegelt het de kwaliteit van sociale contacten en de mate waarin mensen kunnen interageren en relaties kunnen opbouwen. [18] Hoewel de COVID-19 pandemie minder bedreigend wordt, blijven er nieuwe uitdagingen ontstaan met diepgaande sociale en economische gevolgen voor de bevolking [19]. 

In België is de Gezondheidsenquête (HIS) één van de belangrijkste bronnen van systematische gegevens over sociale gezondheidsindicatoren in de algemene bevolking. Tijdens de COVID-19 crisis werden er op regelmatige basis online gezondheidsonderzoeken uitgevoerd om de evolutie van de sociale gezondheid op te volgen. Tussen april 2020 en juni 2022 werden gegevens verzameld. Sinds oktober 2022 volgt de BELHEALTH-cohort de mentale gezondheid en het welzijn van de bevolking om de vier maanden.

De COVID-19 Gezondheidsenquête combineerde een longitudinale en cross-sectionele aanpak. Dezelfde deelnemers werden herhaaldelijk bevraagd, terwijl er bij elk meetmoment ook nieuwe deelnemers bijkwamen. Terwijl BELHEALTH een vaste groep deelnemers gedurende de hele studie volgt.Om de representativiteit van de algemene bevolking te waarborgen, worden de gegevens gewogen op leeftijd. Het is belangrijk om te benadrukken dat zowel de COVID-19- als de BELHEALTH-enquête niet representatief zijn voor de Belgische bevolking. Het doel is vooral om trends in mentale gezondheidsstoornissen binnen de onderzochte groep op te volgen.

Onder de verschillende dimensies van sociale gezondheid die in deze onderzoeken worden gevolgd, richten we ons op de volgende drie stoornissen: 

• Prevalentie van sociale ontevredenheid
• Prevalentie van zwakke ervaren sociale steun
• Prevalentie van eenzaamheid

Definities

Sociale ontevredenheid

COVID-19 gezondheidsenquête en BELHEALTH enquête
Percentage van de bevolking (18 jaar en ouder) die ontevreden is over hun sociale contacten, op basis van antwoorden op de vraag over hun sociale contacten in de afgelopen twee weken. De deelnemers konden kiezen uit de volgende antwoorden: 1 = zeer ontevreden, 2 = vrij ontevreden, 3 = vrij tevreden, en 4 = zeer tevreden. Sociale ontevredenheid wordt gedefinieerd als het percentage mensen dat antwoordde met "zeer ontevreden" of "vrij ontevreden."

Belgische gezondheidsenquête (HIS)
Percentage van de bevolking (15 jaar en ouder) die ontevreden is over hun sociale contacten, op basis van antwoorden op de vraag "Hoe beoordeelt u uw sociale contacten?". Sociale ontevredenheid komt overeen met het percentage mensen dat antwoordde met "vrij ontevreden" of "zeer ontevreden".

Zwakke ervaren sociale steun

Aan deelnemers van de COVID-19- en BELHEALTH enquête (18 jaar en ouder) en van de HIS (15 jaar en ouder) werd gevraagd om hun ervaren niveau van steun van de mensen om hen heen te beoordelen met behulp van de Oslo Social Support Scale (OSSS-3). De totale score dient als een beoordeling van sociale steun.

Eenzaamheid

COVID-19 gezondheidsenquête en BELHEALTH enquête
Aan deelnemers (18 jaar en ouder) werd gevraagd hun niveau van eenzaamheid te beoordelen met behulp van de 6-items DeJong Gierveld Eenzaamheidschaal [20]. Deze eenzaamheidscores werden vervolgens ingedeeld in drie niveaus: niet eenzaam (score van 0 of 1), matig eenzaam (score van 2, 3 of 4), en ernstig eenzaam (score van 5 of 6). Eenzaamheid werd gedefinieerd als het gevoel van matige of ernstige eenzaamheid.

Referenties

1. Eerste COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2020/14.440/49. Brussel: Sciensano; 2020. doi: 10.25608/f0tt-py28 
2. Tweede COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2020/14.440/51. Brussel: Sciensano; 2020. doi: 10.25608/kd4x-0m92
3. Derde COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2020/14.440/53. Brussel: Sciensano; 2020. doi: 10.25608/5zdx-td23
4. Vierde COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2020/14.440/79. Brussel: Sciensano; 2020. doi: 10.25608/zzj1-y760
5. Vijfde COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2020/14.440/95. Brussel: Sciensano; 2020. doi: 10.25608/69j2-hf10
6. Zesde COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2021/14.440/29. Brussel: Sciensano; 2020. doi: 10.25608/r4f5-1365
7. Zevende COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2021/14.440/50. Brussel: Sciensano; 2021. doi: 10.25608/4e6z-qa15
8. Achtste COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2021/14.440/81. Brussel: Sciensano; 2021. doi: 10.25608/vndz-xc17
9. Negende COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2022/14.440/2. Brussel: Sciensano; 2022. doi: 10.25608/7e8n-pa14
10. Tiende COVID-19-gezondheidsenquête: eerste resultaten. Depotnummer D/2022/14.440/19. Brussel: Sciensano; 2022. doi: 10.25608/8rkq-1n56
11. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin n°1, Brussel: Sciensano; 2023. https://www.sciensano.be/en/biblio/bulletin-ndeg-1-belhealth-nl
12. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin n°2, Brussel: Sciensano; 2023. https://www.sciensano.be/en/biblio/bulletin-ndeg-2-belhealth-nl
13. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin n°3, Brussel: Sciensano; 2023. https://www.sciensano.be/en/biblio/bulletin-ndeg3-belhealth-nl
14. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin n°4, Brussel: Sciensano; 2024. https://www.sciensano.be/en/biblio/bulletin-ndeg4-belhealth-nl
15. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin 5, Brussels: Sciensano; 2024. https://www.sciensano.be/en/biblio/bulletin-ndeg5-belhealth-nl
16. Health Interview Survey, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/en/projects/health-interview-survey
17. Harandi TF, Taghinasab MM, Nayeri TD. The correlation of social support with mental health: A meta-analysis. Electronic Physician. 2017 Sep 25;9(9):5212.
18. Sciensano. Gezondheidsenquête 2018 : Sociale gezondheid. https://www.sciensano.be/en/biblio/enquete-de-sante-2018-sante-sociale
19. Sciensano. Belgian Health and Well-being Cohort. https://www.sciensano.be/en/projects/belgian-health-and-well-being-cohort
20. De Jong Gierveld J, Van Tilburg T. A 6-Item Scale for Overall, Emotional, and Social Loneliness: Confirmatory Tests on Survey Data. Research on Aging. 2006;28(5):582–98.

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Geestelijke en sociale Gezondheid: Sociale gezondheid, Health Status Report, 6 Mei 2025, Brussel, België,  https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/geestelijke-en-sociale-gezondheid/sociale-gezondheid