Laatst bijgewerkt: 25 maart 2024

1. Kernboodschappen

2. Fijnstof

Fijnstof (Engels: particulate matter, PM) verwijst naar alle kleine deeltjes die in de lucht zweven. Het bestaat niet uit een enkele chemische stof, maar een mengsel van verschillende bestanddelen en wordt meestal aangeduid met de grootte van de deeltjes. Over het algemeen wordt onderscheid gemaakt tussen PM met een diameter kleiner dan 10 micrometer (PM₁₀) en met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer (PM_2.5). Omdat PM_2.5 enkel de kleinere deeltjes bevat, zijn de samenstelling en gezondheidseffecten anders dan bij PM₁₀.

Verwarming door huishoudens is de belangrijkste directe bron van fijnstof

Volgens de meest recente Belgische cijfers (2021) is de belangrijkste directe bron van PM_2.5 verwarming door huishoudens, waarvoor voornamelijk fossiele brandstoffen of houtproducten gebruikt worden. Andere belangrijke bronnen van directe fijnstofemissies zijn transport, voornamelijk wegverkeer, en industrie en afvalverwerking. Hoewel het wegverkeer niet de voornaamste bron van PM-uitstoot is, draagt het in belangrijke mate bij aan de blootstelling, door hoge plaatselijke emissies in dichtbevolkte gebieden [1].

Regelgeving zoals de Europese emissienormen en de invoering van hybride en elektrische voertuigen bleken succesvol in het verminderen van uitlaatgassen. De uitstoot van fijnstof als gevolg van de slijtage van banden en remmen en de verwering van het wegoppervlak bleef echter grotendeels buiten schot [2]. Volgens de Belgische cijfers voor 2021 is driekwart van de PM_2.5-emissies van het wegverkeer het gevolg van niet-uitlaatemissies, en het aandeel stijgt tot 85% voor PM₁₀ [3].

Naast directe uitstoot kan fijnstof ook ontstaan uit precursoren door chemische reacties in de lucht. De belangrijkste precursoren van indirect fijnstof zijn ammoniak, stikstofoxiden en zwaveldioxide. Ammoniak wordt voornamelijk uitgestoten door de landbouwsector, vooral door de veeteelt. Zwaveldioxide, zelf een vervuilende stof, is voornamelijk afkomstig van zware industrie en energieproductie [1].

Blootstelling aan fijnstof kan hart- en vaatziekten, ademhalingsaandoeningen en longkanker veroorzaken

Bij inademing kunnen fijnstofdeeltjes geabsorbeerd worden door het longweefsel en ademhalingsaandoeningen veroorzaken. De kleinere deeltjes kunnen in de bloedbaan terechtkomen en zo andere organen schaden. Fijnstof bevat toxische en kankerverwekkende bestanddelen die in verband worden gebracht met verschillende kwalijke gezondheidseffecten.   

Het is bewezen dat aanhoudende blootstelling aan fijnstof aandoeningen aan de luchtwegen kan veroorzaken, meer bepaald emfyseem, chronische bronchitis en longontsteking [4,5]. Blootstelling aan fijnstof veroorzaakt ook hart- en vaatziekten, met sterke aanwijzingen voor een link met beroertes en ischemische hartziekten [4,6]. Andere aangetoonde gevolgen zijn longkanker [7] en diabetes type 2 [8]. Onderzoek wijst ook op een effect op de mentale gezondheid, namelijk een verhoogd risico op depressie [9]. Al deze aandoeningen zijn belastend en kunnen bijdragen aan een ernstig verlies van levenskwaliteit en aan vroegtijdige sterfte [4].

Blootstelling aan fijnstof vormt een risico voor vrouwen en hun baby's, aangezien er een verband is gelegd met perinatale aandoeningen zoals vroeggeboorte, een lager geboortegewicht en miskramen [10,11,12]. Kinderen worden ook gezien als een kwetsbare groep die vatbaar is voor de effecten van fijnstof. Blootstelling speelt een rol bij de ontwikkeling van astma en kan ook astma-aanvallen uitlokken die leiden tot meer bezoeken aan de spoedafdeling en ziekenhuisopnames [13,14]. Recenter bewijs wijst op gevolgen voor de groei van de hersenen, waarbij blootstelling aan fijnstof tijdens de zwangerschap en op jonge leeftijd het risico op autisme verhoogt [15].

Fijnstofconcentraties zijn hoger in het Vlaamse en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest dan in het Waalse Gewest

Om de blootstelling aan PM in België weer te geven, werden de jaarlijkse gemiddelde PM_2.5- en PM₁₀-concentraties in elke statistische sector in kaart gebracht. De weergegeven waarden staan in verhouding tot de WHO-richtwaarden voor luchtkwaliteit, als indicatie van de blootstelling in de plaatselijke gemeenschap in vergelijking met de geadviseerde waarde: 5 µg m^-3 jaargemiddelde concentratie voor PM_2.5, en 15 µg m^-3 jaargemiddelde concentratie voor PM₁₀ [16].

Zoals de luchtkwaliteitskaart voor PM_2.5 aantoont, nemen de concentraties over het algemeen af van noord naar zuid. De verontreiniging is relatief sterk in het Vlaams Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en zwak tot gemiddeld in het Waals Gewest. Hetzelfde patroon treedt op voor PM₁₀, met het verschil dat de relatieve vervuiling over het algemeen minder is in vergelijking met PM_2.5.

Dit regionale patroon is waarschijnlijk het gevolg van verschillen in bevolkingsdichtheid en vegetatie. Het Vlaamse Gewest is dichter bevolkt en heeft meer fijnstofbronnen (residentiële verwarming, transport, landbouw inclusief intensieve veeteelt) en kent minder depositie (opnemen door vegetatie) in vergelijking met het Waalse Gewest. Terwijl ongeveer de helft van het grondgebied sterker vervuild is dan de lange-termijnrichtwaarde van de WHO voor PM₁₀ liggen, heeft 97% van de oppervlakte in België niveaus boven de richtwaarde voor PM_2.5.

De blootstelling aan fijnstof in België is hoog maar dalende

De blootstelling van de bevolking aan fijnstof kan worden gevat in een bevolkingsgewogen gemiddelde concentratie, die wordt gebruikt om regio's te vergelijken en trends in de tijd te onderzoeken. De blootstelling aan zowel PM_2.5 als PM₁₀ neemt af in België, en binnen alle gewesten. De blootstelling aan fijnstof was aanvankelijk het hoogst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar daalde onder het Vlaams Gewest en loopt nu gelijk met de gemiddelde waarde voor België. De blootstelling aan fijnstof is altijd het laagst geweest in het Waals Gewest.

Hoewel de luchtkwaliteit de afgelopen tien jaar is verbeterd, worden veel Belgen nog steeds geconfronteerd met ongezonde niveaus van fijnstof. Terwijl in 2021 ongeveer driekwart van de bevolking werd blootgesteld aan verontreiniging die de lange-termijnrichtwaarde van de WHO voor PM₁₀ overschrijdt, ademt zo goed als de hele bevolking niveaus in die boven de richtwaarde voor PM_2.5 liggen.

België kent de vierde hoogste blootstelling aan fijnstof naast vergelijkbare EU-Landen

België heeft de vierde hoogste bevolkingsgewogen concentratie voor zowel PM_2.5 als PM₁₀ in vergelijking met de andere EU-14 landen. Hoewel sommige landen nog veel slechter scoren, is de blootstelling aan fijnstof in België hoger dan het Europese gemiddelde en twee keer zo hoog als in Finland [19].

3. Stikstofdioxide

Stikstofoxiden (NO_x), waaronder stikstofmonoxide (NO) en stikstofdioxide (NO₂), zijn gassen die samen gevormd en uitgestoten worden als gevolg van verbranding, zoals plaatsvindt in automotoren en energiecentrales. NO is meestal onschadelijk in de hoeveelheden in de atmosfeer, terwijl de NO₂-concentratie in de lucht een punt kan bereiken waarop het een ernstig gevaar voor de gezondheid vormt. 

Wegverkeer is met voorsprong de belangrijkste bron van stikstofdioxide

Transport is de belangrijkste bron van NO_x-uitstoot, waaronder NO₂, waarbij het wegverkeer veruit de grootste bijdrage levert, gevolgd door de scheepvaart (zowel de zeevaart als de binnenvaart) en het luchtverkeer [1]. De mate van blootstelling aan NO₂ als gevolg van wegverkeer wordt verder verhoogd doordat de uitstoot dichtbij het oppervlak plaatsvindt en vaak in dichtbevolkte gebieden, en door zogenaamde ‘street canyons’, waar de verontreinigende stof zich ophoopt in smalle wegen geflankeerd door hoge gebouwen [20]. Andere, minder belangrijke bronnen zijn industrie en landbouw.

Blootstelling aan stikstofdioxide kan hart- en vaatziekten, ademhalingsaandoeningen en longkanker veroorzaken

NO₂ is sterk inflammatoir en het gas inademen kan de luchtwegen irriteren.

Het is algemeen bekend dat langdurige blootstelling aan NO₂ aandoeningen aan de luchtwegen kan veroorzaken, waaronder emfyseem, chronische bronchitis en longontsteking [21]. Onderzoek wijst ook op een verband met hart- en vaatziekten, en meer specifiek met ischemische hartziekten [22,23]. Andere goed bestudeerde effecten zijn longkanker en diabetes type 2 [24,25]. Studies suggereren dat NO₂ de geestelijke gezondheid nadelig kan beïnvloeden, met een verhoogd risico op depressie [9,26]. Deze aandoeningen kunnen leiden tot een aanzienlijk verlies van levenskwaliteit en vroegtijdige dood [21].

NO₂ bedreigt de gezondheid van vrouwen en hun baby's omdat blootstelling in verband wordt gebracht met perinatale aandoeningen, waaronder vroeggeboorte en laag geboortegewicht [27,28]. Ook kinderen worden bovenmatig getroffen, aangezien NO₂ in verband wordt gebracht met de ontwikkeling van astma en ook astma-aanvallen kan uitlokken die leiden tot meer bezoeken aan de spoedafdeling en ziekenhuisopnames [3,29].

Stikstofdioxideconcentraties zijn hoger in steden dan in landelijke gebieden

Om de blootstelling aan NO2 in België weer te geven, werd de jaarlijkse gemiddelde concentratie in elke statistische sector in kaart gebracht. De weergegeven waarden staan in verhouding tot de WHO-richtwaarden voor luchtkwaliteit, als indicatie van de blootstelling in de plaatselijke gemeenschap in vergelijking met de geadviseerde waarde: 10 µg m^-3 jaargemiddelde concentratie [16].

Zoals blijkt uit de luchtkwaliteitskaart voor NO₂, zijn de concentraties over het algemeen hoger in het Vlaamse Gewest en het noorden van het Waalse Gewest, met name in de regio Samber en Maas in vergelijking met de Ardennen. Aangezien het wegverkeer de belangrijkste bron van NO_x is, zijn de locaties van grote steden en drukke autosnelwegen duidelijk zichtbaar op de kaart. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, een sterk verstedelijkt gebied, is ernstig vervuild, met uitzondering van het bosrijk deel in het zuidoosten. Ongeveer de helft van de sectoren kent vervuiling boven de lange-termijnrichtlijn van de WHO van 10 µg m^-3 jaargemiddelde concentratie.

De blootstelling aan stikstofdioxide in België is hoog maar dalende

De blootstelling van de bevolking aan NO₂ kan worden gevat in een bevolkingsgewogen gemiddelde concentratie, die wordt gebruikt om regio's te vergelijken en trends in de tijd te onderzoeken. De blootstelling aan NO₂ neemt af in België en in alle gewesten. De blootstelling aan NO₂ is het hoogst in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, hoewel de daling daar iets steiler is dan in de andere gewesten. De blootstelling aan NO₂ is steeds het laagst in het Waalse Gewest, terwijl de Vlaamse niveaus dicht bij het Belgische gemiddelde blijven.

Hoewel de trends gunstig zijn, is er nog ruimte voor verbetering. Volgens de meest recente cijfers voor 2021 wordt meer dan 85% van de bevolking blootgesteld aan ongezonde NO₂-niveaus, die de lange-termijnrichtwaarde van de WHO overschrijden.

België kent de vijfde hoogste blootstelling aan stikstofdioxide naast vergelijkbare EU-landen

België heeft de vijfde hoogste bevolkingsgewogen concentratie voor NO₂ in vergelijking met de andere EU-14-landen, ruim boven de gemiddelde Europese concentratie. De blootstellingsniveaus zijn meer dan dubbel zo hoog als in de Noord-Europese landen Denemarken, Finland en Zweden [19].

4. Ozon

Ozon (O₃) is een gas dat wordt gevormd uit zuurstof (O₂) onder invloed van ultraviolette straling of bliksem. Het komt in verschillende concentraties voor in alle lagen van de atmosfeer. Hoewel de aanwezigheid ervan in de stratosfeer, tientallen kilometers hoog, levensvormen beschermt tegen de schadelijkste zonnestraling, vormt ozon aan het aardoppervlak een ernstige bedreiging voor de gezondheid.

Ozonconcentraties zijn hoger tijdens de zomer, vooral op zonnige dagen

O₃ in de lagere atmosfeer ontstaat uit chemische reacties onder invloed van zonlicht. Het wordt gevormd uit precursoren, waaronder stikstofoxiden, methaan en vluchtige organische stoffen (VOS). VOS worden veel gebruikt in de industrie, en deze sector is dan ook verantwoordelijk voor het grootste deel van de uitstoot in België. Andere belangrijke bronnen zijn de landbouw, in het bijzonder de veeteelt, en het wegverkeer [1].

De O₃-concentratie is sterk afhankelijk van het weer, het seizoen, het tijdstip van de dag en de uitstoot van precursoren. Op korte tijdschaal is er overdag en op zonnige dagen meer O₃. Op jaarbasis zijn de O₃-concentraties hoger in de zomer, met in België een ozonpiek van april tot en met september. O₃ reageert met NO om O₂ en NO₂ te vormen; de omgekeerde reactie is ook mogelijk waarbij O₂ en NO₂ reageren om O₃ te vormen. Bijgevolg kennen plaatsen met hoge NO-concentraties, zoals steden en drukke wegen, over het algemeen een lagere O₃-vervuiling [30].

Ozonpieken veroorzaken ademhalingsproblemen en kunnen tot sterfte leiden

Ozon is een zeer reactief en oxiderend gas, waardoor het schadelijk is voor zowel mensen als hele ecosystemen. Piekconcentraties van O₃ worden in verband gebracht met een hele reeks ademhalingsproblemen. Kortstondige blootstelling leidt tot symptomen zoals hoesten en een piepende ademhaling, maar ook astma-aanvallen, en in extreme gevallen de dood [29,31].

Ozonblootstelling heeft gevolgen voor alle leeftijdsgroepen. De vervuilende stof vormt een bedreiging voor moeders en hun baby's, omdat blootstelling tijdens de zwangerschap in verband wordt gebracht met een laag geboortegewicht, voortijdige bevalling en doodgeboorte [27,28,32]. Langdurige blootstelling kan leiden tot een verminderde longfunctie bij kinderen [33]. O₃ heeft ook gevolgen voor ouderen, omdat zij gevoeliger zijn voor de nadelige effecten in vergelijking met de algemene bevolking [34].

Landelijke gebieden kennen hogere ozonconcentraties dan steden

Om de blootstelling aan O₃ in België weer te geven, werd de jaarlijkse gemiddelde concentratie in elke statistische sector in kaart gebracht. De weergegeven waarden staan in verhouding tot de WHO-richtwaarden voor luchtkwaliteit, als indicatie van de blootstelling in de plaatselijke gemeenschap in vergelijking met de geadviseerde waarde: 60 µg m^-3 dagelijkse maxima gemiddeld over het piekseizoen [16]. Vanwege het dag- en seizoensgebonden karakter van O₃ is de WHO-richtlijn geformuleerd in termen van een piekwaarde: de dagelijkse maximale 8-uurgemiddelde concentratie, gemiddeld over het piekseizoen. Dit komt erop neer dat alleen rekening wordt gehouden met de niveaus overdag en dit enkel in het zomerseizoen.

Zoals de luchtkwaliteitskaart voor O₃ aantoont, zijn de concentraties over het algemeen hoger in het Waals Gewest in vergelijking met het Vlaams Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het ruimtelijk patroon van O₃ lijkt grotendeels omgekeerd aan dat van NO₂. De waarschijnlijke verklaring is dat NO, samen met NO₂ uitgestoten door auto's en andere voertuigen, ozon afbreekt op plaatsen met veel verkeer. Het resultaat is dat de concentraties in stedelijke gebieden en in de omgeving van snelwegen lager zijn dan op het platteland. Ondanks het verschil tussen stad en landelijk gebied zijn de O₃-concentraties in vrijwel het hele grondgebied hoger dan de waarde aanbevolen door de WHO.

Blootstelling aan ozon is over de jaren toegenomen in België 

De blootstelling van de bevolking aan ozon kan worden gevat in een bevolkingsgewogen gemiddelde concentratie, die wordt gebruikt om regio's te vergelijken en trends in de tijd te onderzoeken. In tegenstelling tot de andere verontreinigende stoffen nam de blootstelling aan O₃ in België en zijn gewesten gestaag toe. Op basis van de meest recente cijfers voor het jaar 2021 is de blootstelling in het Vlaamse Gewest vergelijkbaar met het Belgische gemiddelde, terwijl ze iets hoger is in het Waalse Gewest en aanzienlijk lager in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Ondanks deze regionale verschillen wordt de hele Belgische bevolking blootgesteld aan O₃-concentraties die de door de WHO aanbevolen waarde overschrijden.

België kent de zesde laagste blootstelling aan ozon naast vergelijkbare EU-landen

De Europese vergelijking van blootstelling aan ozon is niet gebaseerd op de gemiddelde concentratie, zoals het geval is voor de advieswaarde van de WHO, maar op een indicator die SOMO35 wordt genoemd: de som van gemiddelden (dagelijks maximum over 8 uur) boven 35 ppb. Omdat dit een cumulatief cijfer is, kunnen de waarden hoog worden in vergelijking met indicators die gebaseerd zijn op gemiddelden.

België heeft de zesde laagste bevolkingsgewogen SOMO35 voor O₃ in vergelijking met de andere EU-14 landen, ruim onder de gemiddelde Europese concentratie [19].

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

Achtergrond

Een slechte luchtkwaliteit vormt wereldwijd het grootste milieurisico voor de gezondheid en is verantwoordelijk voor miljoenen vroegtijdige sterfgevallen en verloren gezonde levensjaren. Blootstelling aan luchtverontreiniging wordt in verband gebracht met ademhalingsaandoeningen, hart- en vaatziekten, longkanker en diabetes, maar ook met perinatale, neurologische en mentale gezondheidseffecten. Kwetsbare groepen, waaronder vrouwen en hun baby's, kinderen, ouderen en mensen met longaandoeningen en astma, worden buitenproportioneel getroffen. Deze pagina geeft een overzicht van de blootstelling van Belgen aan fijn stof, stikstofdioxide en ozon, vervuilende stoffen die als zeer schadelijk voor de gezondheid worden beschouwd [16].

Om de luchtkwaliteit te verbeteren en de volksgezondheid te beschermen en te bevorderen, publiceert de WHO richtlijnen voor de luchtkwaliteit, een reeks aanbevolen grenswaarden voor specifieke verontreinigende stoffen. De richtlijnen werden voor het laatst bijgewerkt met recent wetenschappelijk bewijs in 2021 en bevatten aanbevelingen voor dagelijkse concentraties en lange-termijngemiddelden. Naast de geadviseerde waarden van de WHO handhaaft de Europese Unie wettelijk bindende luchtkwaliteitsnormen. De EU-normen zijn minder streng dan de overeenkomstige WHO-richtlijnen, omdat deze het resultaat zijn van politieke onderhandelingen en rekening houden met zowel de gezondheid als de economische haalbaarheid [16,35].

De luchtverontreinigende stoffen die op deze pagina aan bod komen, zijn fijnstof met diameters <2,5 µm en <10 µm (PM_2.5 en PM₁₀), stikstofdioxide (NO₂) en ozon (O₃). De bepaling van de luchtkwaliteit is gebaseerd op vervuilingskaarten van IRCEL, die de jaargemiddelde concentratie weergeven voor elke locatie in België. De vervuilingskaarten zijn het resultaat van modellen, die worden getoetst aan effectieve metingen maar nog steeds een zekere foutmarge bevatten. De gebruikte bevolkingsgegevens zijn afkomstig van Statbel [17,18]. 

Definities

Concentratie, uitstoot en depositie 

De kwaliteit van lucht wordt bepaald door de concentratie van luchtverontreinigende stoffen. Deze concentratie wordt doorgaans uitgedrukt in de vorm van massaconcentratie, die de massa van een vervuilende stof aanwezig in een volume lucht aangeeft. Omdat deze massa meestal erg klein is in vergelijking met de ruimte die het inneemt, is een veelgebruikte eenheid microgram per kubieke meter (µg m^-3; een microgram is gelijk aan 1 miljoenste gram). 

De concentratie van luchtverontreinigende stoffen is afhankelijk van (directe of indirecte) uitstoot en depositie. Bronnen stoten rechtstreeks vervuiling uit of stoten stoffen uit die in vervuiling worden omgezet (precursoren genoemd), wat in beide gevallen leidt tot een verhoging van de concentratie. Depositie is de verwijdering van vervuiling, waarbij de vervuilende stof neerslaat op het aardoppervlak of wordt weggespoeld door regen, waardoor de luchtkwaliteit verbetert. Uitstoot en depositie worden meestal uitgedrukt als een stroom, bijvoorbeeld in kilogram per uur of ton per jaar [36].

Blootstelling van de bevolking

De blootstelling van mensen aan luchtverontreiniging kan worden bepaald door hun woonplaats te koppelen aan de concentraties in de buitenlucht. Blootstelling in een lokale gemeenschap wordt hier benaderd als de gemiddelde concentratie van de vervuilende stof in hun buurt, in dit geval gedefinieerd door de statistische sector. Aangezien deze sectoren de kleinste geografische eenheid in België vormen en de interne verschillen beperkt zijn, kan men dit eenvoudige gemiddelde als representatief voor alle inwoners beschouwen. 

Om de blootstelling van de bevolking op nationale of regionale schaal te meten, wordt een bevolkingsgewogen gemiddelde concentratie afgeleid. Bij de berekening wordt rekening gehouden met het bevolkingsaantal op elke locatie als gewicht voor de overeenkomstige concentratie. Voor grote gebieden wordt hieraan de voorkeur gegeven boven een gewone gemiddelde concentratie, omdat die laatste waarde een vertekend beeld kan geven als de inwoners in de meer of minder vervuilde delen wonen. 

Referenties

1. European Environment Agency. National Air Pollutant Emissions Data Viewer 2005-2021, 2023. https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/dashboards/necd-directive-data-viewer-7.
2. OECD. Mortality Risk Valuation in Environment, Health and Transport Policies, 2012. https://doi.org/10.1787/9789264130807-en.
3. EMEP Centre on Emission Inventories and Projections. Data Viewer – Reported Emissions Data, 2023. https://www.ceip.at/data-viewer-2.
4. Chen, J.; Hoek, G. Long-Term Exposure to PM and All-Cause and Cause-Specific Mortality: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2020. https://doi.org/10.1016/j.envint.2020.105974.
5. Park, J.; Kim, H.-J.; Lee, C.-H.; Lee, C. H.; Lee, H. W. Impact of Long-Term Exposure to Ambient Air Pollution on the Incidence of Chronic Obstructive Pulmonary Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2021. https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.110703.
6. Alexeeff, S. E.; Liao, N. S.; Liu, X.; Van Den Eeden, S. K.; Sidney, S. Long‐Term PM2.5 Exposure and Risks of Ischemic Heart Disease and Stroke Events: Review and Meta‐Analysis, 2021. https://doi.org/10.1161/JAHA.120.016890.
7. Ciabattini, M.; Rizzello, E.; Lucaroni, F.; Palombi, L.; Boffetta, P. Systematic Review and Meta-Analysis of Recent High-Quality Studies on Exposure to Particulate Matter and Risk of Lung Cancer, 2021. https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.110440.
8. Yang, Z.; Wang, Q.; Liu, P. Extreme Temperature and Mortality: Evidence from China, 2019. https://doi.org/10.1007/s00484-018-1635-y.
9. Borroni, E.; Pesatori, A. C.; Bollati, V.; Buoli, M.; Carugno, M. Air Pollution Exposure and Depression: A Comprehensive Updated Systematic Review and Meta-Analysis, 2022. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.118245.
10. Yu, Z.; Zhang, X.; Zhang, J.; Feng, Y.; Zhang, H.; Wan, Z.; Xiao, C.; Zhang, H.; Wang, Q.; Huang, C. Gestational Exposure to Ambient Particulate Matter and Preterm Birth: An Updated Systematic Review and Meta-Analysis, 2022. https://doi.org/10.1016/j.envres.2022.113381
11. Ghosh, R.; Causey, K.; Burkart, K.; Wozniak, S.; Cohen, A.; Brauer, M. Ambient and Household PM2.5 Pollution and Adverse Perinatal Outcomes: A Meta-Regression and Analysis of Attributable Global Burden for 204 Countries and Territories, 2021. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1003718.
12. Zhu, W.; Zheng, H.; Liu, J.; Cai, J.; Wang, G.; Li, Y.; Shen, H.; Yang, J.; Wang, X.; Wu, J.; Nie, J. The Correlation between Chronic Exposure to Particulate Matter and Spontaneous Abortion: A Meta-Analysis, 2022. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2021.131802.
13. Khreis, H.; Kelly, C.; Tate, J.; Parslow, R.; Lucas, K.; Nieuwenhuijsen, M. Exposure to Traffic-Related Air Pollution and Risk of Development of Childhood Asthma: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2017. https://doi.org/10.1016/j.envint.2016.11.012.
14. Lim, H.; Kwon, H.-J.; Lim, J.-A.; Choi, J. H.; Ha, M.; Hwang, S.-S.; Choi, W.-J. Short-Term Effect of Fine Particulate Matter on Children’s Hospital Admissions and Emergency Department Visits for Asthma: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2016. https://doi.org/10.3961/jpmph.16.037.
15. Lin, L.-Z.; Zhan, X.-L.; Jin, C.-Y.; Liang, J.-H.; Jing, J.; Dong, G.-H. The Epidemiological Evidence Linking Exposure to Ambient Particulate Matter with Neurodevelopmental Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2022. https://doi.org/10.1016/j.envres.2022.112876.
16. World Health Organization. WHO Global Air Quality Guidelines: Particulate Matter (PM2.5 and PM10), Ozone, Nitrogen Dioxide, Sulfur Dioxide and Carbon Monoxide, 2021. https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228.
17. IRCEL-CELINE. Air Quality Models. https://www.irceline.be/en/documentation/models.
18. Statbel. Bevolking per Statistische Sector. https://statbel.fgov.be/nl/open-data/bevolking-statistische-sector-9.
19. European Environment Agency. Air Quality Health Risk Assessments (NUTS3). https://www.eea.europa.eu/ds_resolveuid/45d9e01d512d44528cf6b933809883e5.
20. Fierens, F.; Vanpoucke, C.; Trimpeneers, E.; Dumoulin, R.; Maetz, P.; Hutsemékers, V.; Degrave, C. Jaarrapport Luchtkwaliteit in België 2022, 2023. https://www.irceline.be/nl/documentatie/publicaties/jaarrapporten/jaarrapport-luchtkwaliteit-in-belgie-2022/view.
21. Huangfu, P.; Atkinson, R. Long-Term Exposure to NO2 and O3 and All-Cause and Respiratory Mortality: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2020. https://doi.org/10.1016/j.envint.2020.105998.
22. Huang, S.; Li, H.; Wang, M.; Qian, Y.; Steenland, K.; Caudle, W. M.; Liu, Y.; Sarnat, J.; Papatheodorou, S.; Shi, L. Long-Term Exposure to Nitrogen Dioxide and Mortality: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2021. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.145968.
23. Stieb, D. M.; Zheng, C.; Salama, D.; Berjawi, R.; Emode, M.; Hocking, R.; Lyrette, N.; Matz, C.; Lavigne, E.; Shin, H. H. Systematic Review and Meta-Analysis of Case-Crossover and Time-Series Studies of Short Term Outdoor Nitrogen Dioxide Exposure and Ischemic Heart Disease Morbidity, 2020. https://doi.org/10.1186/s12940-020-00601-1.
24. Stieb, D. M.; Berjawi, R.; Emode, M.; Zheng, C.; Salama, D.; Hocking, R.; Lyrette, N.; Matz, C.; Lavigne, E.; Shin, H. H. Systematic Review and Meta-Analysis of Cohort Studies of Long Term Outdoor Nitrogen Dioxide Exposure and Mortality, 2021. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0246451.
25. Yang, B.-Y.; Fan, S.; Thiering, E.; Seissler, J.; Nowak, D.; Dong, G.-H.; Heinrich, J. Ambient Air Pollution and Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2020. https://doi.org/10.1016/j.envres.2019.108817.
26. Fan, S.-J.; Heinrich, J.; Bloom, M. S.; Zhao, T.-Y.; Shi, T.-X.; Feng, W.-R.; Sun, Y.; Shen, J.-C.; Yang, Z.-C.; Yang, B.-Y.; Dong, G.-H. Ambient Air Pollution and Depression: A Systematic Review with Meta-Analysis up to 2019, 2020. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.134721.
27. Ju, L.; Li, C.; Yang, M.; Sun, S.; Zhang, Q.; Cao, J.; Ding, R. Maternal Air Pollution Exposure Increases the Risk of Preterm Birth: Evidence from the Meta-Analysis of Cohort Studies, 2021. https://doi.org/10.1016/j.envres.2021.111654.
28. Li, C.; Yang, M.; Zhu, Z.; Sun, S.; Zhang, Q.; Cao, J.; Ding, R. Maternal Exposure to Air Pollution and the Risk of Low Birth Weight: A Meta-Analysis of Cohort Studies, 2020. https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.109970.
29. Orellano, P.; Quaranta, N.; Reynoso, J.; Balbi, B.; Vasquez, J. Effect of Outdoor Air Pollution on Asthma Exacerbations in Children and Adults: Systematic Review and Multilevel Meta-Analysis, 2017. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0174050.
30. Monks, P. S.; Archibald, A. T.; Colette, A.; Cooper, O.; Coyle, M.; Derwent, R.; Fowler, D.; Granier, C.; Law, K. S.; Mills, G. E.; Stevenson, D. S.; Tarasova, O.; Thouret, V.; von Schneidemesser, E.; Sommariva, R.; Wild, O.; Williams, M. L. Tropospheric Ozone and Its Precursors from the Urban to the Global Scale from Air Quality to Short-Lived Climate Forcer, 2015. https://doi.org/10.5194/acp-15-8889-2015.
31. Orellano, P.; Reynoso, J.; Quaranta, N.; Bardach, A.; Ciapponi, A. Short-Term Exposure to Particulate Matter (PM10 and PM2.5), Nitrogen Dioxide (NO2), and Ozone (O3) and All-Cause and Cause-Specific Mortality: Systematic Review and Meta-Analysis, 2020. https://doi.org/10.1016/j.envint.2020.105876.
32. Zhang, H.; Zhang, X.; Wang, Q.; Xu, Y.; Feng, Y.; Yu, Z.; Huang, C. Ambient Air Pollution and Stillbirth: An Updated Systematic Review and Meta-Analysis of Epidemiological Studies, 2021. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.116752.
33. Holm, S. M.; Balmes, J. R. Systematic Review of Ozone Effects on Human Lung Function, 2013 Through 2020, 2022. https://doi.org/10.1016/j.chest.2021.07.2170.
34. Bell, M. L.; Zanobetti, A.; Dominici, F. Who Is More Affected by Ozone Pollution? A Systematic Review and Meta-Analysis, 2014. https://doi.org/10.1093/aje/kwu115.
35. European Commission. EU Air Quality Standards. https://environment.ec.europa.eu/topics/air/air-quality/eu-air-quality-standards_en.
36. IRCEL-CELINE. What Is the Difference between Emission, Concentration, Exposure and Deposition? https://www.irceline.be/en/documentation/faq/what-is-the-difference-between-emission-concentration-exposure-and-deposition.

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Luchtkwaliteit, Health Status Report, 25 Maart 2024, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/luchtkwaliteit 

Laatst bijgewerkt: 22 augustus 2023

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Gezondheidsvaardigheden worden gedefinieerd als "de kennis, motivatie en competenties van mensen om toegang te krijgen tot gezondheidsinformatie, deze te begrijpen, te beoordelen en toe te passen om oordelen te vellen en beslissingen te nemen in het dagelijks leven met betrekking tot gezondheidszorg, ziektepreventie en gezondheidsbevordering om de kwaliteit van leven doorheen de levensloop te behouden of te verbeteren" [1]. Beperkte gezondheidsvaardigheden worden in verband gebracht met een slechte gezondheid, inadequaat gezondheidsgerelateerd gedrag, gebruik van gezondheidszorg, therapietrouw, zelfzorgbeheer en hogere sterftecijfers [2-4]. Een Belgische studie toonde aan dat een lage gezondheidsgeletterdheid verband houdt met een groter gebruik van gezondheidsdiensten, in het bijzonder de gespecialiseerde zorg [5]. Er wordt ook verondersteld dat gezondheidsvaardigheden een bemiddelende rol speelt tussen sociaaleconomische status en gezondheidsverschillen en een instrument kunnen zijn tegen gezondheidsverschillen [6]. Gezondheidsvaardigheden worden tegenwoordig erkend als een belangrijke gezondheidsdeterminant en krijgt steeds meer aandacht op internationaal, nationaal en regionaal niveau [7,8]. Meer informatie over acties op het gebied van gezondheidsvaardigheden in België is beschikbaar in het rapport van het KCE [9].

Gezondheidsvaardigheden werden in 2014 en 2016 gemeten in België met behulp van online enquêtes en een gemakssteekproef van de leden van een Belgisch ziekenfonds. In 2018 zijn gezondheidsvaardigheden opgenomen in de Gezondheidsenquête (HIS) 2018 en daarom voor het eerst gemeten met een landelijk representatieve steekproef. De HIS 2018 maakte gebruik van de HLS-EU-Q6-vragenlijst, een generiek en subjectief instrument aangepast aan de Europese context. Met dit instrument wordt eerst een score voor gezondheidsvaardigheden berekend, daarna worden de scores gegroepeerd in drie categorieën:

• Voldoende niveau van gezondheidsvaardigheden
• Beperkt niveau van gezondheidsvaardigheden
• Onvoldoende niveau van gezondheidsvaardigheden

Eerst wordt de verdeling van deze niveaus per gewest weergegeven, en vervolgens wordt het aandeel mensen met een laag niveau van gezondheidsvaardigheden verder geanalyseerd in de bevolking van 15 jaar en ouder. Een categorie van lage gezondheidsvaardigheden wordt geconstrueerd door de groepen met een "beperkt" en "onvoldoende" niveau van gezondheidsvaardigheden samen te voegen.

3. Verdeling van de niveaus van gezondheidsvaardigheden

In 2018 beschikte 66,6% van de bevolking van 15 jaar en ouder over voldoende gezondheidsvaardigheden, 27,8% over een beperkt niveau van gezondheidsvaardigheden, en 5,6% over een onvoldoende niveau. Zo had een derde van de bevolking (33,4%) een laag niveau van gezondheidsvaardigheden.

In Vlaanderen (69,3%) hebben meer mensen een voldoende niveau van gezondheidsvaardigheden dan in Wallonië (62,7%) en Brussel (63,2%). Het verschil komt voornamelijk van mensen met een beperkt niveau van gezondheidsvaardigheden, aangezien het aandeel mensen met onvoldoende gezondheidsvaardigheden in de 3 gewesten gelijk is.

4. Laag niveau van gezondheidsvaardigheden

Toestand in 2018

België

In België had in 2018 33,4% van de bevolking een laag niveau van gezondheidsvaardigheden. Dit aandeel was lager bij mannen (31,7%) dan bij vrouwen (35,0%). Lage gezondheidsvaardigheden kwamen vaker voor bij mensen van 75 jaar en ouder (38,7% voor mannen en 50,4% voor vrouwen) en onder jongeren van 15 tot 24 jaar (32,8% voor mannen en 44,6% voor vrouwen).

Regionale verschillen

Bij mannen was de prevalentie van een laag niveau van gezondheidsvaardigheden hoger in Brussel en Wallonië (respectievelijk 37,7% en 36,0%) dan in Vlaanderen (28,8%).

Bij vrouwen waren de verschillen tussen de gewesten kleiner; toch kende Wallonië nog steeds een hogere prevalentie van lage gezondheidsvaardigheden.

Sociaaleconomische verschillen

Het niveau van gezondheidsvaardigheden is sterk verbonden met het opleidingsniveau. Mensen met het laagste opleidingsniveau hebben bijna twee keer meer kans op lage gezondheidsvaardigheden dan mensen met het hoogste opleidingsniveau. Het is echter opmerkelijk dat onder mensen met een tertiaire opleiding 28,1% nog steeds lage gezondheidsvaardigheden hebben.

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Gezondheidsenquête

Definities

Leeftijdgestandaardiseerde prevalentie

Aangezien leefstijlfactoren sterk worden beïnvloed door leeftijd, moeten vergelijkingen tussen gewesten en opleidingsniveaus worden gestandaardiseerd volgens leeftijd om een vergelijkbare leeftijdsstructuur te bekomen.

HLS-EU-Q6-vragenlijst

De European Health Literacy Survey (HLS-EU) is ontwikkeld door het HLS-EU Consortium om gezondheidsvaardigheden in Europese landen te meten en te vergelijken op basis van het definitie- en conceptiemodel voorgesteld door Sorensen et al. [10]. De originele versie is samengesteld uit 47 items; een verkorte versie van 6 items werd gemaakt om de opname van de vragenlijst in bevolkingsonderzoeken te vergemakkelijken. De correlatie van de resultaten tussen de 47 items-vragenlijst en de 6 items-vragenlijst was 0,896 [11]. De vragenlijst evalueert de drie domeinen van gezondheidsvaardigheden, namelijk gezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering, en de vier dimensies van gezondheidsvaardigheden, namelijk het verwerven en verkrijgen van consistente gezondheidsinformatie, het begrijpen van de informatie, het evalueren en beoordelen van de informatie, en de daadwerkelijke toepassing en gebruik van de informatie.

Referenties

1. Sorensen K, Pelikan JM, Röthlin F, Ganahl K, Slonska Z, Doyle G, et al. Health literacy in Europe: comparative results of the European health literacy survey (HLS-EU). Eur J Public Health. 2015;25(6):1053-8.
2. Okan O, Bauer U, Levin-Zamir D, Pinheiro P, Sørensen K. International Handbook of Health Literacy: Research, practice and policy across the lifespan. Policy Press; 2019. pp. 766.
3. Nutbeam D. Defining and measuring health literacy: what can we learn from literacy studies? Int J Public Health. 2009;54(5):303–5.
4. Van den Broucke S. Health literacy: a critical concept for public health. Arch Public Health. 2014;72(1):10.
5. Vandenbosch J, Broucke SV den, Vancorenland S, Avalosse H, Verniest R, Callens M. Health literacy and the use of healthcare services in Belgium. J Epidemiol Community Health. 2016;70(10):1032-8.
6. Stormacq C, Van den Broucke S, Wosinski J. Does health literacy mediate the relationship between socioeconomic status and health disparities? Integrative review. Health Promot Int. 2019;34(5):e1-17.
7. Quaglio G, Sørensen K, Rübig P, Bertinato L, Brand H, Karapiperis T, et al. Accelerating the health literacy agenda in Europe. Health Promot Int. 2017;32(6):1074-80.
8. Kickbusch I, Pelikan JM, Apfel F, Tsouros AD, World Health Organization, editors. Health literacy: the solid facts. Copenhagen: World Health Organization Regional Office for Europe; 2013. pp. 73.
9. Rondia K, Adriaenssens J, Van Den Broucke S, Kohn L. Health literacy: what lessons can be learned from the experiences of other countries? Health Services Research (HSR) Brussels: Belgian Health Care Knowledge Centre (KCE); 2019. KCE Reports 322. D/2019/10.273/63.
10. Sorensen K, Van den Broucke S, Fullam J, Doyle G, Pelikan J, Slonska Z, et al. Health literacy and public health: a systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health. 2012;12:80.
11. Sorensen K, Van den Broucke S, Pelikan JM, Fullam J, Doyle G, Slonska Z, et al. Measuring health literacy in populations: illuminating the design and development process of the European Health Literacy Survey Questionnaire (HLS-EU-Q). BMC Public Health. 2013;13:948.
12. Charafeddine R, Demarest S, Berete F. Gezondheidsenquête 2018: Gezondheidsvaardigheden [Internet]. Brussels, Belgium: Sciensano; 2020. Report No.: D/2019/14.440.72. Available from: https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Gezondheidsvaardigheden, Health Status Report, 21 Aug 2020, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/gezondheidsvaardigheden 

Laatst bijgewerkt: 24 november 2023

1. Kernboodschappen

2. Dagelijks en regelmatig roken - volwassenen

Het aantal occasionele rokers blijft stabiel

In 2018 rookte 19% van de bevolking. Hiervan waren 15% dagelijkse rokers (inclusief 4,7% zware rokers, d.w.z. meer dan 20 sigaretten per dag) en 4% occasionele rokers. De tijdstrend is geruststellend met een afname van 40% van het aantal dagelijkse rokers tussen 1997 en 2018. Een steeds kleiner deel van de rokers zijn zware rokers: in 2018 nog maar 4,7% van de Belgische bevolking (-52% in vergelijking met 1997).

In België zijn meer mannen dagelijkse rokers dan vrouwen

In 2018 rookten meer mannen (18%) dan vrouwen (12%) dagelijks. De prevalentie van dagelijkse roken bij mannen van 25 tot 64 jaar bedraagt meer dan 20%, en is bijgevolg nog steeds zorgwekkend. Bij vrouwen neemt de prevalentie toe met de leeftijd, tot een piek van 17% voor vrouwen tussen de 55 en 64 jaar. Tussen de leeftijd van 15 en 44 jaar roken twee keer zoveel mannen als vrouwen. Tussen de leeftijd van 45 en 64 jaar roken minder mannen en meer vrouwen in vergelijking met de voorgaande leeftijden. Op oudere leeftijd is het aandeel dagelijkse rokers lager, met vergelijkbare percentages bij beide geslachten. Dit kan voor een deel te wijten zijn aan een gezondheidsselectie-effect, bijvoorbeeld omdat niet-rokers langer leven.

Het percentage dagelijkse rokers is hoger in Wallonië

De prevalentie van dagelijks roken is hoger in Wallonië (18%) dan in Brussel (16%) en in Vlaanderen (13%).

Roken sterk gedaald sinds 1997

Sinds 1997 werd een relatieve afname van 38% bij mannen en 32% bij vrouwen waargenomen in de prevalentie van dagelijks roken in België. Bij jongeren (15-24) werd in 2018 een belangrijke afname van dagelijkse rokers (-35%) waargenomen ten opzichte van 2013. Bij vrouwen werd in 2013 aanvankelijk een stijging waargenomen, waardoor in 2013 meer jonge vrouwen rookten dan mannen; in 2018 keerde deze trend echter om met een belangrijke daling (-59%) in de prevalentie van dagelijks roken.

De prevalentie van dagelijks roken is sinds 1997 in alle gewesten en bij beide geslachten afgenomen; de daling was het grootst bij mannen in Vlaanderen en bij vrouwen in Brussel.

Mensen met een laag opleidingsniveau roken vaker dagelijks

Na correctie voor leeftijd hadden mensen met een lager middelbaar scholingsniveau de hoogste prevalentie van dagelijks roken, en hadden ze 3,1 keer meer kans om dagelijkse roker te zijn dan mensen met de hoogste opleiding. Mensen met het laagste scholingsniveau hadden 2,3 keer meer kans om dagelijkse roker te zijn dan mensen met het hoogste opleidingsniveau.

Het aandeel dagelijkse rokers is in bijna alle opleidingsniveaus gedaald, behalve het lager middelbaar scholingsniveau. Uit opeenvolgende cross-sectionele bevragingen kan echter niet afgeleid worden of deze trends te wijten zijn aan effectieve veranderingen in rookgewoonten, dan wel aan een selectie-effect van niet-rokende mensen die langer leven.

Belgische vrouwen zijn minder dagelijkse rokers dan het EU-15-gemiddelde

Het aandeel dagelijkse rokers in België lag in 2019 lager dan het EU-15 gemiddelde.

3. Regelmatig gebruik van de e-sigaret - volwassenen

Jongeren gebruiken meer e-sigaretten dan hun ouders

In 2018 was de prevalentie van regelmatig gebruik van e-sigaretten in België (4,1%) hoger bij mannen (5,5%) dan bij vrouwen (2,7%). Het is het hoogst bij jonge mannen (15-34 jaar) en het laagst bij mensen ouder dan 65 jaar.

Hoger aandeel e-sigaretgebruikers in Vlaanderen

De prevalentie van regelmatig gebruik van e-sigaretten was hoger bij mannen in Vlaanderen (5,9%) en in Wallonië (5,5%) dan in Brussel (3,5%). Het was hoger bij vrouwen in Vlaanderen (3,0%) en Brussel (2,9%) dan in Wallonië (2,2%).

Mensen met een lager opleidingsniveau gebruiken vaker e-sigaretten

Mensen met een middelbaar scholingsniveau (hoger of lager) hebben 2,4 keer meer kans om regelmatig e-sigaretten te gebruiken dan mensen met een hoger opleidingsniveau.

Meer Belgen gebruiken e-sigaretten dan het EU-15 gemiddelde

De Eurobarometer 458 is de enige bron van vergelijkbare informatie over het gebruik van elektronische sigaretten op Europees niveau. Vanwege de beperkte steekproef moeten vergelijkingen echter met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. In 2017 had België een groter aandeel gebruikers dan het EU-15-gemiddelde.

4. Dagelijks en regelmatig roken - adolescenten

In 2018 rookte 3,8% van de jongeren tussen 11 en 18 jaar op de middelbare school dagelijks 

Uit de Belgische HBSC-studies van 2018 blijkt dat 17% van de jongeren aangaf minstens één keer tabak te hebben geprobeerd. Opvallend is dat een groter deel van de jongens (19%) tabak had geprobeerd in vergelijking met de meisjes (16%).

Op de middelbare school rookte 3,8% van de jongeren dagelijks. Er wordt een toename waargenomen naargelang de leeftijd, waarbij adolescenten van 17-18 jaar het vaakst roken. Het verschil tussen jongens en meisjes is vooral duidelijk in deze leeftijdsgroep, meer jongens (15%) roken dagelijks dan meisjes (11%).

Jongeren in de Franse Gemeenschap zijn waarschijnlijker om dagelijks te roken

De mediane leeftijd waarop met tabak geëxperimenteerd werd, is 14 jaar in de Franse Gemeenschap en 15 jaar in de Vlaamse Gemeenschap. In de Franse Gemeenschap waren er meer jongeren dagelijkse rokers in vergelijking met Vlaamse Gemeenschap (4,4% vs 3,4%).

Dagelijks roken is significant afgenomen in 2018 in vergelijking met in 2006

In beide regio’s daalde de prevalentie van jongens en meisjes die rapporteerden dat ze dagelijks roken tussen 2006 en 2018. In 2006 waren 9,3% van de meisjes en 10% van de jongens dagelijkse rokers. Er was een daling in dagelijks roken naar 3,2% bij meisjes en 4,5% bij jongens in 2018.

In 2018 was er een hogere prevalentie van dagelijks roken bij jongens en meisjes in de Franse Gemeenschap in vergelijking met de Vlaamse Gemeenschap.

Jongeren in het beroepsonderwijs zijn waarschijnlijker om dagelijks te roken in beide regio’s

In beide regio’s zijn er per onderwijstraject verschillen in de patronen van dagelijks roken. In de Franse Gemeenschap roken leerlingen in het beroepsonderwijs meer (19%), gevolgd door leerlingen in het technisch onderwijs (14%) en in het algemeen onderwijs (4,1%). In de Vlaamse Gemeenschap rookten leerlingen in het algemeen onderwijs het minst (1,5%), vergeleken met leerlingen in het technisch onderwijs (7,5%) en het beroepsonderwijs (13%).

Belgische jongeren vergeleken gunstig met het EU-15 gemiddelde van huidig tabaksgebruik 

Gemiddeld 15% van de 15-jarige meisjes en 14% van de 15-jarige jongens in de EU-15-landen geven aan dat ze minstens één keer rookten in de afgelopen 30 dagen. België zit onder het EU-15 gemiddelde met 12% van de 15-jarige jongens en 11% van de 15-jarige meisjes die aangeven in deze periode gerookt te hebben. 

5. Gebruik van elektronische sigaretten - adolescenten

In 2018 probeerden 19% van de adolescenten in België ooit een e-sigaret, wat een hoger percentage is dan voor conventionele sigaretten. Er waren meer jongens (24%) dan meisjes (15%) die aangaven dat ze een e-sigaret hadden geprobeerd.

De Vlaamse Gemeenschaps HBSC enquête van 2022 toonde aan dat het gebruik van een e-sigaret in 2022 sterk gestegen is vergeleken met 2018.

E-sigaret gebruik neemt toe met de leeftijd bij jongens 

In 2018 was de prevalentie van jongens die een e-sigaret hadden gebruikt in de afgelopen 30 dagen voor het onderzoek het hoogst bij de oudere leeftijdsgroepen (17-18 jaar). Bij meisjes gebruikten de 15-16-jarigen de e-sigaret het meest.

In de Franse Gemeenschap gebruiken meer jongeren e-sigaretten dan in de Vlaamse Gemeenschap

In totaal gebruikten 4,9% van de meisjes en 9,9% van de jongens een e-sigaret in de 30 dagen voor het onderzoek. Meisjes en jongens in de Franse Gemeenschap gebruikten meer e-sigaretten dan die in de Vlaamse Gemeenschap. 

Jongeren in het algemeen onderwijs zijn het minst waarschijnlijk om e-sigaretten te gebruiken

Wat betreft het gebruik van e-sigaretten per onderwijsvorm, rapporteerden adolescenten in het algemeen onderwijs het minste gebruik (5,8%). Adolescenten in het beroepsonderwijs gebruikten het meest (13%) e-sigaretten gevolgd door die in het technisch onderwijs (11%). Regionale verschillen werden vooral gezien in het technisch en algemeen onderwijs, waar jongeren in de Vlaamse Gemeenschap minder e-sigaretten gebruikten dan in de Franse Gemeenschap.

6. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

HBSC Fédération Wallonie-Bruxelles

HBSC Vlaanderen

Achtergrond

Tabaksgebruik is één van de belangrijkste gezondheidsrisicofactoren en leidt tot een groot aantal voorkombare sterfgevallen en ziekten. Het gebruiken van tabak is de belangrijkste oorzaak van longkanker, is betrokken bij de ontwikkeling van andere soorten kanker en verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en andere ziekten. Rookgewoonten die op jonge leeftijd begonnen, zijn moeilijker te stoppen en leiden tot meer blootstelling aan tabak. Blootstelling aan nicotine bij kinderen en adolescenten kan langdurige, schadelijke effecten hebben op de ontwikkeling van de hersenen. Jongeren die roken lopen het risico op astma en een verminderde longfunctie en groei. De fysieke fitheid in termen van zowel prestaties als uithoudingsvermogen neemt ook af door te roken [7]. Het verminderen van tabaksgebruik is een prioritaire doelstelling van het gezondheidsbeleid. In 2022 werd de 'Interfederale strategie 2022-2028 voor een rookvrije generatie' gelanceerd. Deze strategie richt zich specifiek op jongeren en stelde de volgende doelen: 1) het aantal dagelijkse tabaksgebruikers in de leeftijdsgroep 15-24 jaar terugbrengen tot 6% in 2028 en 2) het aantal mensen dat begint met het gebruik van tabaksproducten terugbrengen tot (bijna) 0% in 2040 [8].

In dit rapport presenteren we eerst de evolutie van het rookgedrag: occasioneel, dagelijks en zwaar roken voor volwassenen. Vervolgens leggen we de focus op dagelijkse rokers (volwassenen en jongeren), aangezien dagelijks roken op internationaal niveau als een belangrijke gezondheidsindicator geselecteerd werd (OESO, Sustainable Development Goals).

Elektronische sigaretten werden in eerste instantie ontwikkeld als een hulpmiddel om te stoppen met roken van tabak. Tegenwoordig is het productaanbod uitgebreid en heeft de e-sigaret aan populariteit gewonnen. Jongeren beginnen steeds vaker elektronische sigaretten te gebruiken voordat ze tabak roken. Voor velen is het gebruik van e-sigaretten een voorloper van tabaksgebruik. Het is nog te vroeg om de gezondheidseffecten van het gebruik van e-sigaretten op lange termijn te beoordelen, maar niet-rokers worden aangeraden om niet te beginnen met vaping. Voor het eerst werden meerdere vragen in de Belgische gezondheidsenquête 2018 geïntegreerd om de prevalentie van gebruikers en hun profielen in te schatten. In dit rapport richten we ons op de indicator 'regelmatig gebruik van e-sigaret', d.w.z. ten minste eenmaal per week een e-sigaret gebruiken voor volwassenen en op de indicator 'elektronische sigaret gebruikt in de afgelopen 30 dagen' voor adolescenten.

Definities

Elektronische sigaret (e-sigaret)

Een elektronische sigaret (e-sigaret), of soortgelijke apparaten zoals e-pipe / e-cigar / e-chicha, zijn kleine elektronische apparaten die het roken kunnen simuleren, maar geen tabak verbranden en in plaats daarvan damp uit vloeistoffen produceren. Ze kunnen al dan niet nicotine bevatten. Een vergelijkbare definitie werd gebruikt in de Gezondheidsenquête 2018 en in de Eurobarometer 458.

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Huidige rokers

Huidige rokers zijn rokers die momenteel roken; deze omvatten zowel de dagelijkse rokers als de occasionele rokers.

Prevalentie dagelijkse rokers

De prevalentie dagelijkse rokers is het percentage van de bevolking dat dagelijks rookt.

Voor leeftijd gestandaardiseerde prevalentie

Aangezien rookgedrag sterk wordt beïnvloed door leeftijd, moeten vergelijkingen tussen gewesten en opleidingsniveaus worden gestandaardiseerd naar leeftijd om een vergelijkbare leeftijdsstructuur te hebben.

Zware rokers

Zware rokers zijn mensen die meer dan 20 sigaretten per dag roken.

Referenties

1. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
2. OESO Gezondheidsgegevens, 2018 of dichtstbijzijnde jaar. http://stats.oecd.org/
3. Eurobarometer 458: Attitudes of Europeans towards tobacco and electronic cigarettes, 2017. https://data.europa.eu/euodp/en/data/dataset/S2146_87_1_458_ENG
4. HBSC Fédération Wallonie-Bruxelles, ULB, 2018. http://sipes.ulb.ac.be/
5. HBSC Vlaanderen, UGent, 2018. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/ 
6. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 2. Key data, WHO Regional Office for Europe, 2020. https://www.who.int/europe/health-topics
7. Smoking still a core challenge for child and adolescent health reveals WHO report, 2020. https://www.who.int/europe/news/item/05-06-2020-smoking-still-a-core-challenge-for-child-and-adolescent-health-reveals-who-report
8. Anti-rook beleidsplan, Belgische Federale Minister van Gezondheid, 2016. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/documents/2022_12_14_interfederale_strategie_tabak_en_bijlage_final_nl.pdf

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Tabaksgebruik, Health Status Report, 29 September 2023, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/tabaksgebruik 

Laatst bijgewerkt: 23 oktober 2023

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Overmatig alcoholgebruik is verantwoordelijk voor heel wat gezondheidsproblemen: het wordt geassocieerd met gedragsproblemen, levercirrose, kanker, hart- en vaatziekten en verwondingen, en is een van de belangrijkste oorzaken van vroegtijdige sterfte. Het alcoholverbruik ligt in de Europese landen ver boven het wereldwijde gemiddelde. Het verminderen van overmatig alcoholgebruik door middel van passende strategieën is dan ook een prioriteit op vlak van volksgezondheid.

Op internationaal niveau zijn schattingen van alcoholconsumptie vaak gebaseerd op verkoopgegevens. Deze data zijn geschikt voor het weergeven van langetermijntrends, maar laten niet toe om overmatig drinkgedrag vast te stellen. De gegevens van enquêtes zijn beter geschikt om overmatige alcoholconsumptie te beschrijven, hoewel zelfgerapporteerde gegevens onderhevig zijn aan onderrapportering en vertekening door rapportering van wat sociaal wenselijk wordt geacht.

In dit rapport beschrijven we drie indicatoren van overmatig alcoholgebruik gebaseerd op enquêtes en één indicator gebaseerd op verkoopdata:

1. Overmatig alcoholgebruik: wekelijks verbruik van meer dan 21 consumpties bij mannen en 14 consumpties bij vrouwen met een equivalent van 10 g pure alcohol (ethanol) per consumptie;
2. Wekelijkse hyperalcoholisatie (of "binge drinking"): consumptie van zes of meer glazen alcohol bij eenzelfde gelegenheid en dit minstens één keer per week;
3. Problematisch alcoholgebruik in het afgelopen jaar: mensen die de afgelopen 12 maanden problematisch drinkgedrag ervaren hebben, zoals gedefinieerd door het CAGE-instrument;
4. Gemiddelde alcoholconsumptie per persoon: schattingen gemaakt door de Wereldgezondheidsorganisatie, hier gebruikt voor international vergelijkingen.

3. Overmatig alcoholgebruik

Toestand in 2018

België

In 2018 rapporteerde 5,9% van de bevolking van 15 jaar en ouder een overmatig alcoholgebruik (meer dan 21 en 14 glazen per week bij mannen en vrouwen). Twee keer zoveel mannen als vrouwen worden beschouwd als excessieve drinkers. Aangezien de drempel voor het definiëren van overmatig alcoholgebruik bij vrouwen lager is dan bij mannen, duiden die resultaten op een veel lager verbruik bij vrouwen.

De hoogste prevalentie wordt waargenomen in de leeftijdsgroep 55-64 jaar en de laagste in de leeftijdsgroep 75+.

Regionale verschillen

In 2018 werd de hoogste prevalentie van overmatig alcoholgebruik waargenomen in Brussel, zowel voor mannen als voor vrouwen, terwijl de prevalentie lager was in Vlaanderen.

Trends

Op Belgisch niveau blijft de prevalentie van overmatig alcoholgebruik dalen. Tussen 2013 en 2018 werd een daling van 12% bij mannen en 8% bij vrouwen waargenomen.

Regionale verschillen

Bij mannen was tussen 2004 en 2013 de prevalentie van overmatig alcoholgebruik het hoogst in Wallonië en het laagst in Brussel. Sinds 2004 werd in Vlaanderen en Wallonië een continue daling van de prevalentie bij mannen waargenomen, terwijl in Brussel de daling in 2008 stopte, om vervolgens aanzienlijk te stijgen tussen 2013 en 2018. Als gevolg hiervan had Brussel in 2018 de hoogste prevalentie van alle gewesten.

Bij vrouwen was de prevalentie het hoogst in Brussel gedurende de gehele periode van observatie. In Vlaanderen werd vanaf 2001 een lichte daling waargenomen, zonder duidelijke trends in de andere gewesten.

Sociaaleconomische verschillen

Er is geen duidelijke sociaal-economische gradiënt in de prevalentie van overmatig alcoholgebruik.

4. Hyperalcoholisatie

Toestand in 2018

België

De prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie was 7,6% in België in 2018. Het kwam veel vaker voor bij mannen (11,5%) dan bij vrouwen (3,9%). De leeftijdsgroep 15-24 had de hoogste prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie (10,4%), gevolgd door de 55-64-jarigen (9,2%) en de 25-34-jarigen (9%).

Regionale verschillen

In 2018 werd een iets hoger percentage wekelijkse hyperalcoholisatie waargenomen voor mannen in Vlaanderen, en voor vrouwen in Brussel, maar die verschillen waren niet statistisch significant.

Trends

Op Belgisch niveau daalde tussen 2013 en 2018 de leeftijdsgestandaardiseerde prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie bij mannen (-18%), maar bleef ze stabiel bij vrouwen.

Regionale verschillen

Bij mannen was de prevalentie wekelijkse hyperalcoholisatie in 2008 nog significant hoger in in Vlaanderen, maar het verschil tussen gewesten is ondertussen kleiner geworden en niet meer significant. Tussen 2013 en 2018 wordt in alle drie de gewesten een dalende trend waargenomen.

Bij vrouwen zijn in Vlaanderen en Wallonië de prevalenties stabiel gebleven rond de 4%. Brussel kent daarentegen wel een daling, maar blijft nog steeds het gewest met de hoogste prevalentie.

Sociaaleconomische verschillen

Er is geen duidelijke sociaaleconomische gradiënt in de prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie.

Internationale vergelijking

De prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie is hoger in België dan het EU-15-gemiddelde, zowel voor mannen (11,5% versus 8,4%) als voor vrouwen (3,9% versus 2,6%).

5. Problematisch alcoholgebruik

België

Problematisch alcoholgebruik wordt gedefinieerd op basis van antwoorden op een specifieke vragenlijst van vier items (CAGE) en is voorspellend voor alcoholafhankelijkheid. De prevalentie van problematisch alcoholgebruik in de afgelopen 12 maanden was 7% in België in 2018. Het was hoger bij mannen (9,5%) dan bij vrouwen (4,7%). De prevalentie van problematisch alcoholgebruik was het hoogst in de jongste leeftijdsgroep (9,8%), gevolgd door de leeftijdsgroep 25-44 en 45-54 (8,8%). De prevalentie was vergelijkbaar bij mannen en vrouwen in de leeftijdsgroep van 55-64 jaar.

Regionale verschillen

De prevalentie van problematisch alcoholgebruik in de afgelopen 12 maanden was het hoogst in Wallonië voor mannen en in Brussel voor vrouwen.

6. Totaal alcoholverbruik per persoon

Volgens schattingen van de WHO voor 2019 was het totale alcoholverbruik in België 10,8 liter pure alcohol per persoon (15+), wat lager was dan het EU-15-gemiddelde (11,1 liter). De Europese regio van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft het hoogste niveau (9,5 l) van alcoholgebruik ter wereld (5,8 l).

7. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Definities

CAGE-instrument

Het CAGE-instrument is een veelgebruikte screeningtest voor probleemdrinken en mogelijke alcoholproblemen. De vragenlijst bevat vier 'ja-nee'-vragen en twee positieve antwoorden worden beschouwd als een waarschuwingssignaal voor mogelijk problematisch alcoholgebruik:
1. Heb je ooit de behoefte gevoeld om minder te drinken?
2. Ben je ooit bekritiseerd geweest over je drinken?
3. Heb je je ooit schuldig gevoeld over drinken?
4. Heb je ooit de behoefte gevoeld om 's ochtends vroeg een drankje te nemen ("eye-opener") om je zenuwen te kalmeren of om een kater kwijt te raken?

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Overmatig alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik, of overconsumptie van alcohol, wordt gedefinieerd als een consumptie van pure alcohol van meer dan 30 g voor mannen en 20 g voor vrouwen per dag; dit komt overeen met respectievelijk 21 en 14 standaardeenheden (van 10 g puur alcoholgehalte) per week.

Problematisch alcoholgebruik

Problematisch alcoholgebruik wordt gedefinieerd als 2 positieve antwoorden op de 4 vragen van het CAGE-instrument en is voorspellend voor alcoholafhankelijkheid.

Totaal alcoholverbruik per persoon

Het totale alcoholverbruik per persoon is het gerapporteerde driejaarlijks gemiddelde en het niet-gerapporteerde alcoholverbruik van de bevolking (15 jaar en ouder), uitgedrukt in liters pure alcohol per jaar. Het gerapporteerde alcoholverbruik verwijst naar officiële statistieken (productie, import, export en verkoop of taxatiegegevens). Het niet-gerapporteerde alcoholverbruik verwijst naar alcohol die niet getaxeerd is en buiten het gebruikelijk systeem van overheidscontrole valt; dit kan echter wel ingeschat worden aan de hand van specifieke enquêtevragen. https://www.who.int/data/gho/indicator-metadata-registry/imr-details/465

Wekelijkse hyperalcoholisatie

Wekelijkse hyperalcoholisatie wordt gedefinieerd als consumptie van ten minste 6 standaardeenheden (van 10 g puur alcoholgehalte) bij dezelfde gelegenheid, ten minste eenmaal per week. Dit wordt ook vaak “binge drinking” genoemd.

Referenties

1. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
2. Eurostat. http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database
3. Wereldgezondheidsorganisatie, GISAH, 2019. http://apps.who.int/gho/data/node.gisah.A1036?lang=en&showonly=GISAH

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Alcoholgebruik, Health Status Report, 25 Juni 2020, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/alcoholgebruik 

Laatst bijgewerkt: 22 augustus 2023

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Overgewicht en obesitas worden gedefinieerd als een overmatige ophoping van lichaamsvet, wat de ontwikkeling van chronische ziekten bevordert (diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker). De body mass index (BMI), berekend als het gewicht gedeeld door het kwadraat van de lengte, is een eenvoudig hulpmiddel waarmee de gewichtsstatus in brede categorieën kan worden ingedeeld: ondergewicht, normaal gewicht, overgewicht en obesitas. Bij volwassenen wordt zwaarlijvigheid gedefinieerd als een BMI ≥ 30. Een persoon kampt met overgewicht als zijn BMI ≥ 25 is; deze definitie omvat dus zowel mensen zonder als met obesitas. Dezelfde term (overgewicht) wordt echter soms ook gebruikt om mensen met overgewicht aan te duiden die geen obesitas hebben (BMI tussen 25 en 29,9). Om verwarring te voorkomen, wordt in dit rapport altijd aangegeven of de overgewichtcijfers obesitas omvatten of niet. Bij kinderen en adolescenten zijn de grenswaarden van de BMI-categorieën leeftijds- en geslachtsspecifiek. Wij gebruiken de grenswaarden aanbevolen door de International Obesity Task Force (IOTF) [1].

De BMI-categorieën kunnen worden beoordeeld aan de hand van zelfgerapporteerde informatie over gewicht en lengte, zoals verzameld in de Belgische gezondheidsenquête (Health Interview Survey, HIS) [2] en de Health Behavior in School-aged Children survey (HBSC) [3,4]. Daarnaast kunnen ze ook beoordeeld worden op basis van gemeten informatie, zoals verzameld door de het Belgische gezondheidsonderzoek (Health Examination Survey, HES) [5] en de voedselconsumptiepeiling (VCP). De HES is een deelmonster van de HIS; voor 1184 deelnemers aan de HIS werd een tweede bezoek gerealiseerd door een verpleegkundige die fysieke metingen uitvoerde en biologische monsters verzamelde. Zelfgerapporteerde gegevens leiden meestal tot enige onderschatting van de werkelijke prevalentie van overgewicht / obesitas. Mensen zijn zich namelijk niet precies bewust van hun exacte lengte en gewicht en overschatten hun lengte en onderschatten hun gewicht.

We presenteren eerst resultaten voor de volwassen (18+) populatie. De zelfgerapporteerde prevalentie van overgewicht en obesitas is gebaseerd op de HIS-gegevens van 1997 tot 2018, terwijl gemeten cijfers gebaseerd zijn op de HES 2018. Resultaten voor adolescenten zijn gebaseerd op de HBSC-onderzoeken uitgevoerd in de Vlaamse en de Franse Gemeenschap. We berekenden een Belgisch gemiddelde op basis van de resultaten per Gemeenschap. Voor sociaaleconomische verschillen en internationale vergelijkingen worden gegevens gebruikt uit de meest recente internationale rapporten die zijn gepubliceerd door de Wereldgezondheidsorganisatie.

Meer informatie over de kosten van overgewicht en obesitas vindt u in een factsheet.

Meer informatie over de verwachte prevalentie van overgewicht en obesitas in de toekomst is te vinden in een factsheet.

3. Overgewicht en obesitas bij volwassenen

Toestand in 2018

België

Volgens de HIS was in 2018 de prevalentie van overgewicht (inclusief obesitas) op basis van zelfgerapporteerde lengte en gewicht 49% en de prevalentie van obesitas 16%. Meer mannen (55%) dan vrouwen (43%) hadden overgewicht (incl. obesitas), en meer mannen (17%) waren zwaarlijvig dan vrouwen (15%) (dit laatste is echter niet significant).

Volgens de HES waren de prevalenties van zowel overgewicht (inclusief obesitas) (55%) als obesitas (21%), berekend op basis van gemeten lengte en gewicht, hoger dan die op basis van zelfgerapporteerde gegevens. Het verschil tussen zelfgerapporteerde en gemeten cijfers was groter bij vrouwen.

De gemeten prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) was hoger bij mannen (59%) dan bij vrouwen (52%), zoals ook het geval was bij de zelfgerapporteerde prevalenties. De gemeten prevalentie van obesitas was hoger bij vrouwen (23%) dan bij mannen (20%), maar dit verschil was niet statistisch significant.

De zelfgerapporteerde prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) nam toe met de leeftijd tot de leeftijdsgroep van 65-74 jaar, waar het een piek bereikte bij zowel mannen (68%) als vrouwen (56%). Het nam vervolgens af onder 75-plussers bij beide geslachten. Deze stijging begint eerder bij mannen (25-34 jaar) dan bij vrouwen (35-44 jaar).

Zelfgerapporteerde obesitas volgt hetzelfde leeftijdspatroon als overgewicht en bereikte het hoogste niveau bij 65-74-jarigen, bij zowel mannen (26%) als vrouwen (20%).

Regionale verschillen

De prevalenties van zowel overgewicht als obesitas waren hoger in Wallonië dan in de andere gewesten, en dit voor alle edities van de HIS en voor beide geslachten.

Trends

Op Belgisch niveau is de prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) gestaag gestegen als we beide geslachten samen beschouwen. Vanaf 2013 bleef de prevalentie stabiel bij mannen, maar bleef ze stijgen bij vrouwen. De prevalentie van obesitas nam ook langzaam en continu toe over alle edities van de HIS, met een sterkere toename tussen 2013 en 2018.

Regionale verschillen

Op regionaal niveau is de prevalentie van overgewicht en obesitas in Wallonië altijd hoger geweest dan in de andere gewesten. Bij mannen waren de trends van obesitas en overgewicht vergelijkbaar, en in lijn met die beschreven voor België. Bij vrouwen werd in Vlaanderen een stabilisatie van de prevalentie van overgewicht en obesitas waargenomen.

Sociaaleconomische verschillen

Overgewicht, en in nog sterkere mate obesitas, zijn geassocieerd met het opleidingsniveau. De laagst opgeleide groep (61%) had een prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) die 1,5 keer hoger was dan de hoogst opgeleide groep (41%). Er waren twee keer zoveel mensen met obesitas onder de laagopgeleiden (23%) vergeleken met de hoger opgeleiden (12%).

Internationale vergelijking

De prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) was in België lager dan het EU-15-gemiddelde, zowel bij mannen (54,4% versus 57,6%) als bij vrouwen (43,5% versus 44,8%).

4. Overgewicht en obesitas bij adolescenten

Toestand in 2018

In 2018 lag de prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) bij adolescenten rond de 15%, berekend als het gemiddelde tussen de resultaten van de Franse en Vlaamse HBSC 2018. De prevalentie was hoger bij jongens (15,5%) dan bij meisjes (14,5%) en nam toe met de leeftijd (de statistische significantie is onbekend). De laagste prevalentie (ongeveer 13%) werd waargenomen bij de jongere meisjes (11-14 jaar), terwijl de hoogste prevalentie (ongeveer 16%) werd waargenomen bij jongens van 15-16 jaar en meisjes van 17-18 jaar.

De prevalentie van obesitas bij adolescenten was 4,0% bij jongens en 3,6% bij meisjes en was relatief gelijkaardig in alle leeftijdsgroepen.

Trends en verschillen tussen Gemeenschappen

In 2018 was de prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) onder 15-jarige adolescenten iets hoger in de Franse dan in de Vlaamse Gemeenschap. Dit was vooral uitgesproken bij jongens, met een prevalentie van overgewicht van 19% in de Franse Gemeenschap tegenover 13% in de Vlaamse Gemeenschap (de statistische significantie is onbekend). De prevalentie van overgewicht onder meisjes kwam in beide gemeenschappen meer overeen.

De prevalentie van overgewicht nam tussen 2006 en 2014 toe in elke Gemeenschap en voor beide geslachten. Tussen 2014 en 2018 daalde bij jongens de prevalentie in de Vlaamse Gemeenschap, terwijl deze bleef stijgen in de Franse Gemeenschap. Bij meisjes nam de prevalentie van overgewicht in beide gemeenschappen op dezelfde manier toe.

Trends in de prevalentie van obesitas zijn op dit moment niet beschikbaar.

Sociaaleconomische verschillen

Volgens het HBSC-rapport is overgewicht (incl. obesitas) bij adolescenten geassocieerd met een lagere welvaart van het gezin. In de Vlaamse Gemeenschap hadden jongens en meisjes uit de laagste sociaaleconomische groep 1,8 meer kans op overgewicht dan jongens en meisjes uit de hoogste sociaaleconomische groep. In de Franse Gemeenschap hadden jongens en meisjes uit de laagste sociaaleconomische groep respectievelijk 2 keer en 3 keer meer kans op overgewicht dan jongens en meisjes uit de hoogste sociaaleconomische groep. De laagste en hoogste sociaaleconomische groepen werden hier gedefinieerd als de laagste en hoogste welvaartskwintielen, respectievelijk.

Internationale vergelijking

Op basis van de resultaten voor 2018 scoort België vrij gunstig onder de EU-15-landen met een prevalentie van overgewicht bij jongens van 16,1% vergeleken met 20,7% voor het EU-15-gemiddelde onder jongens. De prevalentie van overgewicht bij meisjes is vergelijkbaar met het EU-15-gemiddelde (14,3% in België, 14,5% in de EU-15).

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Health-Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey - Franse Gemeenschap

Health-Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey - Vlaamse Gemeenschap

Definities

Body Mass Index (BMI)

De body mass index (BMI) is een maat voor het gewicht van een persoon in verhouding tot zijn lengte, en is redelijk goed gerelateerd aan lichaamsvet. Het wordt berekend als het gewicht van een persoon (in kilogram) gedeeld door het kwadraat van zijn / haar lengte (in meter).

BMI-categorieën

Bij volwassenen:
• Ondergewicht: BMI lager dan 18,5.
• Normaal gewicht: BMI tussen 18,5 en 24,9.
• Overgewicht: BMI tussen 25,0 en 29,9; we verwijzen soms ook naar overgewicht inclusief obesitas, i.e., een BMI ≥ 25.
• Obesitas: BMI groter of gelijk aan 30.
Bij kinderen en adolescenten zijn de afkappunten om BMI-categorieën te definiëren leeftijds- en geslachtsafhankelijk.

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Referenties

1. International Obesity Task Force. https://www.worldobesity.org/about/about-obesity/obesity-classification
2. Gezondheidsenquête, Sciensano, 2018.https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
3. HBSC Franse Gemeenschap, ULB, 2018. http://sipes.ulb.ac.be/
4. HBSC Vlaamse Gemeenschap, UGent, 2018. http://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/
5. Gezondheidsonderzoek, Sciensano, 2018.https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsonderzoek
6. Eurostat. http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database
7. Inchley J et al. eds. Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people's health and well-being. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2013/2014 survey. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2016 (Health Policy for Children and Adolescents, No. 7). http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/303438/HSBC-No.7-Growing-up-unequal-Full-Report.pdf?ua=1
8. Currie C et al. eds. Social determinants of health and well-being among young people. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2009/2010 survey. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2012 (Health Policy for Children and Adolescents, No. 6). http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-well-being-among-young-people.pdf?ua=1
9. Currie C, Nic Gabhainn S, Godeau E, Roberts C, Smith R, Currie D, Pickett W, Richter M, Morgan A & Barnekow V (eds.) (2008). Inequalities in young people's health: HBSC international report from the 2005/06 Survey. Health Policy for Children and Adolescents, No. 5, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen, Denmark. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/53852/E91416.pdf?ua=1
10. Inchley J, Currie D, Budisavljevic S, Torsheim T, Jastad A, Cosma A. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 2. Key data [Internet]. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2020 [cited 2020 Jun 15]. Available from: https://www.euro.who.int/en/health-topics/Life-stages/child-and-adolescent-health/health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc/publications/2020/spotlight-on-adolescent-health-and-well-being.-findings-from-the-20172018-health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc-survey-in-europe-and-canada.-international-report.-volume-2.-key-data
11. OECD Health at a Glance 2020. https://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/health-at-a-glance-europe-2020_82129230-en

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Gewichtstoestand, Health Status Report, 01 juli 2020, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/gewichtstoestand 

Laatst bijgewerkt: 22 augustus 2023

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Gebrek aan lichaamsbeweging is een van de belangrijkste risicofactoren in termen van zowel morbiditeit als mortaliteit voor een reeks chronische aandoeningen, waaronder hart- en vaatziekten, kanker en diabetes. Bovendien kan regelmatige lichaamsbeweging, wanneer een bepaalde drempel wordt bereikt, aanzienlijke voordelen voor de gezondheid opleveren. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) [1] beveelt aan dat volwassenen van 18-64 jaar ten minste 150 minuten matige lichamelijke inspanning leveren gedurende de hele week. Ze bevelen verder aan dat kinderen en tieners van 5 tot 17 jaar ten minste 60 minuten matige tot intensieve fysieke activiteit leveren per dag.

Tot op heden is er geen consensus over de manier waarop lichaamsbewegingsniveaus ingeschat kunnen worden op basis van zelfgerapporteerde onderzoeken: het gebruik van verschillende instrumenten en verschillende afkappunten voor het classificeren van de activiteitsniveaus maken het hierdoor erg moeilijk om resultaten binnen en tussen landen te vergelijken. In de Belgische Gezondheidsenquête werd lichaamsbeweging in de edities 2001-2013 gemeten met de korte versie van de International Physical Activity Questionnaire (IPAQ). Sinds 2018 wordt de EHIS-PAQ-vragenlijst gebruikt zoals aanbevolen door de Europese gezondheidsenquête (EHIS), waardoor het niet meer mogelijk is evoluties in de tijd op te volgen, maar internationale vergelijkbaarheid wel verbeterd wordt.

In dit rapport evalueren we lichaamsbeweging onder volwassenen op basis van het aandeel volwassenen dat voldoet aan de aanbevelingen van de WHO om gedurende de week ten minste 150 minuten aan aërobe fysieke activiteit met een matige intensiteit te doen, berekend op basis van de zelfgerapporteerde gegevens van de Belgische gezondheidsenquête.

Lichaamsbeweging bij adolescenten wordt beoordeeld op basis van het aandeel adolescenten van 11-18 jaar die voldoen aan de aanbevelingen van de WHO om ten minste 60 minuten matige tot intensieve fysieke activiteit uit te voeren per dag, berekend op basis van de zelfgerapporteerde gegevens van de Health Behaviour in School-aged Children studie (HBSC).

3. Lichaamsbeweging bij volwassenen

Toestand in 2018

België

In België deed in 2018 30% van de bevolking van 18 jaar en ouder ten minste 150 minuten aan minstens matige-intensieve aerobe fysieke activiteit per week. Meer mannen (36%) dan vrouwen (25%) voldeden aan de aanbevelingen, en dit voor alle leeftijden. De prevalentie was het hoogst in de jongste leeftijdsgroep (47%) en het laagst in de hoogste leeftijdsgroep (12%).

Regionale verschillen

In Vlaanderen voldeden meer mensen aan de aanbevelingen voor lichaamsbeweging (43% van de mannen en 34% van de vrouwen) dan in Brussel (respectievelijk 29% en 18%) en Wallonië (respectievelijk 27% en 15%).

Sociaaleconomische verschillen

Na de standaardisatie op basis van leeftijd voldeden mensen met tertiair onderwijs vaker aan de aanbevelingen (38%) dan mensen met hoger secundair onderwijs (26%), lager secundair onderwijs (22%) en basisonderwijs (12%).

4. Lichaamsbeweging bij adolescenten

Toestand in 2018

België

In België voldeden in 2018 meer jongens (19.6%) dan meisjes (12.6%) met een leeftijd tussen 11 en 18 jaar aan de aanbevelingen van de WHO om minstens 60 minuten matige tot intensieve fysieke activiteit per dag uit te voeren. Jonge adolescenten van 11-12 jaar waren vaker lichamelijk actief dan oudere adolescenten.

Regionale verschillen

In de Vlaamse Gemeenschap voldeden meer jongeren aan de aanbevelingen van de WHO (21% van de jongens en 14% van de meisjes) dan in de Franse Gemeenschap (18% van de jongens en 11% van de meisjes).

Trends

In de Vlaamse Gemeenschap nam het aandeel jongens dat aan de aanbevelingen van de WHO voldeed tussen 2014 en 2018 toe, terwijl het in de Franse Gemeenschap afnam. Deze tegengestelde evoluties leidden tot een stabiel Belgisch gemiddelde.

In de Vlaamse Gemeenschap steeg het aandeel meisjes dat aan de aanbevelingen van de WHO voldeed tussen 2014 en 2018, terwijl het in de Franse Gemeenschap stabiel bleef. Beide evoluties samen leidden tot een stijgend Belgisch gemiddelde.

Sociaaleconomische verschillen

Volgens het HBSC-rapport is er een verband tussen minstens 60 minuten per dag lichaamsbeweging en een een hogere socio-economische status. Jongens en meisjes uit de hoogste sociaaleconomische groep binnen de Vlaamse Gemeenschap voldoen respectievelijk 2,0 keer en 1,7 keer meer aan de aanbevelingen rond fysieke activiteit vergeleken met jongens en meisjes uit de laagste sociaaleconomische groep. In de Franse Gemeenschap voldoen alleen meisjes een  uit de hogere socio-economische groep 1,6 keer meer aan de aanbevelingen vergeleken met meisjes uit de laagste socio-economische groep.

Er zijn ook regionale verschillen per socio-economische groep: jongens uit de gezin met een laag inkomen voldoen 1,5 keer meer aan de aanbeveling in de Franse Gemeenschap vergeleken met de Vlaamse Gemeenschap. Jongens uit een gezin met een hoog inkomen voldoen daarentegen 1,3 keer meer aan de aanbeveling in de Vlaamse Gemeenschap vergeleken met de Franse Gemeenschap. Bij meisjes werd geen noemenswaardig regionaal verschil waargenomen qua socio-economische impact op lichaamsbeweging.

Internationale vergelijking

Uit het internationale HBSC-rapport 2018 blijkt dat het aandeel jongeren dat voldoet aan de aanbeveling voor lichaamsbeweging vrij bescheiden is in alle onderzochte landen. Het varieert van 7% tot 24% bij jongens, en van 4% tot 14% bij meisjes. België scoort echter iets hoger dan gemiddeld in vergelijking met de EU-15, waarbij in geen van de betrokken landen een hoog aandeel van de adolescenten voldoet aan de aanbovelolen richtlijnen rond lichaamsbeweging. 18,0% van de 15-jarige Belgische jongens (6e plaats) en 10,5% van de Belgische meisjes (4e plaats) voldoen aan de aanbevelingen, in vergelijking met het EU-15-gemiddelde van respectievelijk 16,1% mannen en 8,3% vrouwen.

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Health-Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey - Vlaamse Gemeenschap

Health-Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey - Franse Gemeenschap

Definities

EHIS-PAQ vragenlijst

De EHIS-PAQ is een domeinspecifieke vragenlijst voor lichaamsbeweging, samengesteld uit acht vragen. Het houdt rekening met fysieke activiteit gerelateerd aan werk, verplaatsingen, en sport. De EHIS-PAQ is getest in verschillende regio's en culturele omgevingen in Europa. Hiermee kan de door de WHO gedefinieerde aanbeveling voor gezondheidsbevorderende lichaamsbeweging worden geschat.

Gedurende de hele week ten minste 150 minuten minstens matig-intensieve aerobe fysieke activiteit leveren

Om deze indicator in de Belgische gezondheidsenquête te berekenen, werden aan de deelnemers drie vragen gesteld om de tijd te beoordelen die ze besteden aan verplaatsingen te fiets en aan vrijetijdsactiviteiten.

Per dag ten minste 60 minuten matige tot intensieve fysieke activiteit leveren

Om deze indicator in de HBSC te berekenen, werd de deelnemers gevraagd hoeveel dagen ze de afgelopen week in totaal minstens 60 minuten fysiek actief waren geweest.

Voor leeftijd gestandaardiseerde prevalentie

Aangezien levensstijl sterk worden beïnvloed door leeftijd, moeten vergelijkingen tussen regio's en opleidingsniveaus worden gestandaardiseerd voor leeftijd volgens een standaardpopulatie, zodat het effect van leeftijd uit de grafieken en berkeningen wordt gefilterd.

Referenties

1. Global recommendations on physical activity for health. Genève: WHO; 2010. https://www.who.int/dietphysicalactivity/global-PA-recs-2010.pdf
2. Gezondheidsenquête, Sciensano, 2001-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
3. HBSC Franse Gemeenschap, ULB, 2018. http://sipes.ulb.ac.be/
4. HBSC Vlaamse Gemeenschap, UGent, 2018. http://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/
5. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 2. Key data., 2020. https://www.euro.who.int/en/health-topics/Life-stages/child-and-adolescent-health/health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc/publications/2020/spotlight-on-adolescent-health-and-well-being.-findings-from-the-20172018-health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc-survey-in-europe-and-canada.-international-report.-volume-2.-key-data

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Lichaamsbeweging, Health Status Report, 30 Juli 2021, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/lichaamsbeweging 

Laatst bijgewerkt: 22 augustus 2023

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

De kwaliteit van het voedingspatroon is een belangrijke factor voor de gezondheid en ziektelast. Een gezond voedingspatroon helpt niet-overdraagbare ziekten zoals diabetes, kanker, hartziekten en beroerte te voorkomen [1]. Aanbevelingen zijn vastgesteld op internationale [2] en nationale [3,4] niveaus.

In België zijn voedingsconsumptiegegevens beschikbaar uit twee nationale voedselconsumptiepeilingen (VCP) uitgevoerd in 2004 en 2014 [5-7]. Verdere informatie over de voedingsgewoonten is beschikbaar in de Belgische Gezondheidsenquêtes uitgevoerd in 2001, 2004, 2013, 2018 [8]. De gegevens van de VCP werden verkregen met de 24-uurs recall methode, terwijl de Gezondheidsenquête peilt naar zelfgerapporteerde gebruikelijke eetgewoonten, die echter meer vatbaar zijn voor vertekeningen gelinkt aan foutieve herinneringen en foutieve inschatting van de geconsumeerde hoeveelheden.

In dit rapport presenteren we de consumptiepatronen afgeleid van de VCP, alsook twee aanvullende indicatoren uit de Gezondheidsenquête:

• De consumptiepatronen voor 9 voedselgroepen (groenten, noten en zaden, melk, fruit, eieren, vis, rood vlees, met suiker gezoete dranken, vleeswaren) worden vergeleken met internationale aanbevelingen, en dit voor 2004 en 2014 [2].
• Het deel van de bevolking van 6 jaar en ouder dat de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit consumeert (nl. minimaal 5 porties). Groenten en fruit zijn voedingsmiddelen met een lage energiedichtheid en zijn belangrijke bronnen van voedingsvezels, vitamines en mineralen. Een hoge consumptie van groenten en fruit is significant geassocieerd met een afname van het risico op coronaire hartziekten, beroertes en obesitas [9]. De WHO beveelt een dagelijkse consumptie aan van 400 gram groenten en fruit (d.w.z. 5 porties) [10].
• Het deel van de bevolking dat dagelijks suikerhoudende dranken drinkt (geen "dieetdranken") en degenen die dagelijks ten minste 1 liter suikerhoudende dranken (geen "dieetdranken") drinken. Een hoge inname van vrije suikers, vooral in de vorm van met suiker gezoete dranken, wordt geassocieerd met slechte voedingsgewoonten, ongezonde gewichtstoename, het risico op tandcariës en andere NCD's [1,9]. De WHO beveelt ten sterkste aan de inname van vrije suikers te beperken tot minder dan 10% van het totale energieverbruik gedurende de gehele levensloop [11]. Met betrekking tot deze richtlijn moet de consumptie van met suiker gezoete dranken worden vermeden.

3. Algemeen consumptiepatroon

Het Belgische voedingspatroon wordt gekarakteriseerd door een excessieve consumptie van rood vlees, bewerkt vlees en gesuikerde dranken en door een onvoldoende consumptie van fruit, groenten, noten en zaden, melk, eieren en vis. Algemeen is het voedingspatroon tussen 2004 en 2014 slechts weinig verbeterd. Voor de consumptie van rood vlees werd echter een verbetering vastgesteld, met een daling van het aandeel van de overmatige consumptie van 59% tot 36%.

4. Consumptie van fruit en groenten

Toestand in 2018

België

In 2018 consumeerde 12,7% van de bevolking van 6 jaar en ouder de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit (nl. minimaal 5 porties). Meer vrouwen (15,6%) dan mannen (9,8%) consumeerden de aanbevolen hoeveelheid. Kinderen en jongvolwassenen voldeden minder vaak aan de aanbevelingen dan volwassenen van middelbare leeftijd en ouder.

Regionale verschillen

Bij zowel mannen en bij vrouwen voldeden, na standaardisatie voor leeftijd, meer mensen aan de aanbevelingen voor de dagelijkse consumptie van groenten en fruit in Brussel (13,3% bij mannen en 19,2% bij vrouwen) en Wallonië (12,5% en 18,0%) dan in Vlaanderen (8,7% en 14,7%).

Sociaaleconomische verschillen

De sociaaleconomische positie heeft een sterke invloed op de waarschijnlijkheid dat wordt voldaan aan de aanbevelingen met betrekking tot de consumptie van groenten en fruit (minimaal 5 porties). Bijna drie keer zoveel mensen met een tertiaire opleiding (18,0%) voldoen aan de aanbevelingen dan de groep met het laagste opleidingsniveau (6,3%). Ook mensen met een middelbare opleiding (9,2% tot 9,9%) voldoen bijna twee keer minder aan de aanbevelingen dan mensen met een tertiaire opleiding.

Internationale vergelijking

De consumptie van fruit en groenten (minimaal 5 porties per dag) was in 2019 in België lager dan het EU-15-gemiddelde, zowel voor mannen (11,8% vs 13,6%) als voor vrouwen (18,2% vs 19,9%).

5. Consumptie van gesuikerde dranken

Toestand in 2018

België

In 2018 dronk 20,4% van de bevolking dagelijks suikerhoudende dranken; 4,1% van de bevolking dronk zelfs minstens 1 liter of meer per dag. Meer mannen (24,9%) dan vrouwen (16%) dronken dagelijks suikerhoudende dranken. De prevalentie van dagelijkse consumptie was hoger bij mensen van 15-24 jaar en 25-34 jaar (respectievelijk 29,2% en 28,6%) en nam af bij oudere leeftijdsgroepen.

Regionale verschillen

De prevalentie van de bevolking die dagelijks suikerhoudende dranken drinkt, is 16,3% in Brussel, 20,1% in Vlaanderen en 22,9% in Wallonië.

Trends

België

In 2018 waren er minder mensen die suikerhoudende dranken dronken (20,4%) dan in 2013 (25,5%). Deze trend werd zowel bij mannen (afnemend van 30,2% in 2013 tot 24,9% in 2018) als bij vrouwen (van 21,1% tot 16%) waargenomen.

Regionale verschillen

Na standaardisatie voor leeftijd werd in de drie gewesten dezelfde dalende trend waargenomen.

Sociaaleconomische verschillen

Op basis van leeftijdgestandaardiseerde prevalentie, drinken mensen met een tertiaire opleiding minder vaak dagelijks suikerhoudende dranken dan mensen met een lager opleidingsniveau.

6. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

FCS: Food consumption survey

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Gezondheidsenquête

Definities

Leeftijdgestandaardiseerde prevalentie

Aangezien leefstijlfactoren sterk worden beïnvloed door leeftijd, moeten vergelijkingen tussen gewesten en opleidingsniveaus worden gestandaardiseerd volgens leeftijd om een vergelijkbare leeftijdsstructuur te bekomen.

Referenties

1. Amine EK, Baba NH, Belhadj M, Deurenberg-Yap M, Djazayery A, Forrestre T, et al. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. World Health Organization; 2003.
2. GBD 2017 Risk Factor Collaborators. Global, regional, and national comparative risk assessment of 84 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks for 195 countries and territories, 1990-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet. 2018.
3. Vanhauwaert E. De actieve voedingsdriehoek: een praktische voedings- en beweeggids. Brussel; 2012 p. 1-108.
4. Lebacq T, Oost C. Recommandations alimentaires. In: Tafforeau J, editor. 2016.
5. De Ridder K, Bel S, Brocatus L, Lebacq T, Ost C, Teppers E. La consommation alimentaire. Résumé des principaux résultats. In: Teppers E, Tafforeau J, editors. Bruxelles: WIV-ISP; 2016.
6. Debacker N, Cox B, Temme L, Huybrechts I, Van Oyen H. De Belgische voedselconsumptiepeiling 2004: voedingsgewoonten van de Belgische bevolking ouder dan 15 jaar. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid; 2007.
7. Sciensano. Website of the Belgian National Food Consumption survey 2014. https://fcs.wiv-isp.be/SitePages/Home.aspx.
8. Drieskens S, Charafeddine R, Gisle L. Gezondheidsenquête 2018: Voedingsgewoonten [Internet]. Brussel: Sciensano. Beschikbaar via: https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
9. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA). Scientific opinion on principles for deriving and applying dietary reference values. 2010.
10. World Health Organization. Diet, nutrition, and the prevention of chronic diseases. Report of a WHO Study Group. Geneva: World Health Organization;1990.
11. World Health Organization. Guideline: sugars intake for adults and children. Geneva: World Health Organization; 2015.
12. Eurostat. http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Voedingsgewoonten, Health Status Report, 31 Juli 2020, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/voedingsgewoonten