Andere informatie en diensten van de overheid : www.belgium.be 
De nieuwe pagina over sociale gezondheid is gepubliceerd.
De nieuwe pagina over de vaccineerbare ziekten is gepubliceerd.
De informatie over kanker werd geüpdatet met data uit 2022.
Sociaaleconomische (SE) ongelijkheden in gezondheid reflecteren systematische verschillen in de gezondheid tussen SE groepen, meestal in het nadeel van de minder bevoordeelde SE groep. In geïndustrialiseerde landen worden er consistent ongelijkheden vastgesteld in gezondheid voor een waaier aan gezondheids-thema’s, gaande van specifieke gezondheidsdeterminanten tot mortaliteit [1,2]. Het aanpakken van ongelijkheden is een prioriteit voor zowel de WHO [3], de Europese Unie [4], als België [5–7]. Om de doelstelling van volledige gelijkheid te behalen, is het belangrijk om ongelijkheden op te volgen [8,9].
De ongelijkheden in gezondheidsdeterminanten werden berekend op basis van de gegevens van de gezondheidsenquêtes van 1997 tot 2018. Methodologische details zijn te vinden in het methodologische document. De gekozen gezondheidsdeterminanten zijn: dagelijks roken, obesitas, minstens 150 minuten matige tot intensieve fysieke activiteit per week, dagelijkse consumptie van minstens 5 porties fruit en groenten, en dagelijkse consumptie van gesuikerde dranken. Het opleidingsniveau, gegroepeerd in drie categorieën, werd gekozen als proxy voor de sociaaleconomische positie.
Naast de prevalentiecijfers per SE niveau, hebben we ook de omvang van de ongelijkheden bekeken. Dit door drie ongelijkheidsindicatoren te berekenen:
De ongelijkheden in dagelijks rookgedrag zijn groot. In 2018 waren 27.5% van de personen binnen de groep laagopgeleiden rokers, terwijl slechts 9.4% van de personen binnen de groep hoogopgeleiden rokers waren. Deze vaststelling komt overeen met een absoluut verschil van 18.1 procentpunten en een relatief risico van bijna drie. Personen met een laag opleidingsniveau zouden dus drie keer meer kans hebben om dagelijks te roken in vergelijking met de hoogopgeleiden. Als alle opleidingsniveaus het rookgedrag zou hebben van de hoogopgeleiden, zou het aantal rokers van roken met 37.5% afnemen.
Het absolute verschil in prevalentie van obesitas tussen de laagopgeleiden en hoogopgeleiden bedroeg 10 procentpunten, waarbij mensen met een laag opleidingsniveau 1.8 keer meer kans op obesitas hadden dan hoogopgeleiden. De prevalentie van obesitas in de gehele bevolking zou met 22.7% afnemen indien elk opleidingsniveau hetzelfde percentage personen met obesitas zou hebben als de hoog opgeleide groep.
Ook wanneer we kijken naar fysieke activiteit zien we grote ongelijkheden binnen de samenleving. Fysieke activiteit is een positieve indicator is, waarbij er wordt gestreefd naar een zo hoog mogelijke prevalentie. De waarden van de ongelijkheidsmaatstaven zullen dan ook omgekeerd zijn ten opzichte van deze in rookgedrag en obesitas. De waarden voor de absolute ongelijkheden zullen dus lager zijn dan nul en de waarden voor de relatieve ongelijkheden lager zijn dan één. In 2018 deed 38.5% van de hoogopgeleiden minstens 150 min. matige tot zware lichamelijke activiteit per week, tegenover 18.8% van de laagopgeleiden, wat een absoluut verschil van 19.7 procentpunten betekent. Mensen met een laag opleidingsniveau hadden twee keer minder kans om voldoende fysieke activiteit te doen dan hoogopgeleiden. Als de fysieke activiteit van alle opleidingsniveaus hetzelfde zou zijn als de hoog opgeleide groep, zou lichaamsbeweging op bevolkingsniveau met 23.9% toenemen.
Ook op gebied van voeding werden grote ongelijkheden geconstateerd. Mensen met een hoog opleidingsniveau voldeden twee keer meer aan de doelstelling om 5 porties fruit/groenten per dag te consumeren in vergelijking met laagopgeleiden, hetgeen overeenkomt met een absoluut verschil van 8.4 procentpunten. Als de consumptie van fruit/groenten van alle opleidingsniveaus gelijk zou zijn aan die van hoogopgeleiden, dan zou de consumptie van fruit/groenten met 33.5% toenemen in de gehele bevolking. Mensen met een laag opleidingsniveau hadden tweemaal meer kans om dagelijks gesuikerde dranken te consumeren dan hoogopgeleiden. Het absolute verschil tussen de twee groepen bedroeg 15.4 procentpunten. Indien mensen uit alle opleidingsniveaus hun consumptie van gesuikerde dranken zou verminderen tot het niveau van de hoogopgeleiden, dan zou het totale consumptieniveau dalen met 31.5%.
Het is opmerkelijk dat alcoholconsumptie niet hetzelfde SE-patroon vertoont als de meeste gezondheidsdeterminanten. Het SE-patroon van overmatig alcoholgebruik is onduidelijk en niet doorslaggevend.
Sociaaleconomische ongelijkheden in bepaalde gezondheidsdeterminanten, België, 2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
*statistisch verschillend van 0% voor absoluut verschil en PAF en statistisch verschillend van 1 voor relatief verschil (p<0,05)
| Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie, Laagste opleidingsniveau | Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie, Hoogste opleidingsniveau | Absoluut verschil |
Relatief verschil | PAF | |
| Dagelijks rokers (%personen ≥ 15) | 27,5% | 9,4% | 18,1%* | 2,9* | 37,5%* |
| Obesitas (%personen ≥ 18, BMI ≥ 30) | 22,0% | 12,0% | 10,0%* | 1,8* | 22,7%* |
| Minstens 150 min matige tot zware fysieke activiteit per week (%personen ≥ 18) | 18,8% | 38,5% | -19,7%* | 0,5* | -23,9%* |
| Dagelijkse consumptie van 5 porties fruit en groenten (%personen ≥ 6) | 8,2% | 16,6% | -8,4%* | 0,5* | -33,5%* |
| Dagelijkse consumptie van gesuikerde dranken (%personen van alle leeftijden) | 29,3% | 13,9% | 15,4%* | 2,1* | 31,5%* |
De voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie van dagelijks roken is gedaald tussen 1997 en 2018, maar dit bijna uitsluitend door een sterke daling bij mensen met een hoog opleidingsniveau. Er zijn weinig verandering bij de andere opleidingsniveaus. Bijgevolg zijn de ongelijkheden volgens de drie ongelijkheidsmaatstaven (absoluut, relatief en PAF) in de loop van de tijd duidelijk toegenomen.
De voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie van obesitas is tussen 1997 en 2018 in alle opleidingsniveaus toegenomen. Er werd een lichte niet-significante toename van het absolute verschil waargenomen, zonder opmerkelijke trends in de relatieve ongelijkheid. De PAF is afgenomen naarmate het aandeel van de mensen met een laag opleidingsniveau (en een hoge prevalentie hebben) is gedaald.
De dagelijkse consumptie van gesuikerde dranken is tussen 2013 en 2018 voor alle groepen gedaald. We constateren een lichte niet-significante daling van het absolute verschil. Het relatieve verschil en de PAF zijn daarentegen constant gebleven.
De indicatoren die zijn gebruikt om de fysieke activiteit en de consumptie van groenten en fruit in de gezondheidsenquête 2018 te beoordelen waren nieuwe indicatoren, daarom kan er hieromtrent geen trend worden beschreven.
Prevalentie van dagelijks roken bij personen van 15 jaar en ouder, per opleidingsniveau, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Prevalentie van obesitas bij personen van 18 jaar en ouder, per opleidingsniveau, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Percentage van de bevolking dat dagelijks gesuikerde dranken drinkt, per opleidingsniveau, België, 2013-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Absoluut ongelijkheden in gezondheidsindicatoren volgens opleidingsniveau, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Relatieve ongelijkheden in gezondheidsindicatoren volgens opleidingsniveau, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
PAF in gezondheidsindicatoren, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Bekijk de metadata voor deze indicator
HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey
Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Ongelijkheden in Gezondheid: Ongelijkheden in determinanten van gezondheid, Health Status Report, 14 Feb 2022, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/ongelijkheden-in-gezondheid/ongelijkheden-in-determinanten-van-gezondheid
Sociaaleconomische (SE) ongelijkheden op gezondheidsvlak verwijzen naar systematische ongelijkheden in gezondheid tussen sociaaleconomische groepen, meestal in het nadeel van degenen die zich op een lagere positie van de sociale en/of economische schaal bevinden. In geïndustrialiseerde samenlevingen zijn consequent sociaaleconomische ongelijkheden op gezondheidsvlak vastgesteld voor het hele spectrum van gezondheid-gerelateerde indicatoren, variërend van gezondheidsdeterminanten tot mortaliteit [1;2]. Het bestrijden van ongelijkheden op gezondheidsvlak is een prioriteit voor de WHO [3], de Europese Unie [4], en België [5-7]. Om de vooruitgang te kunnen beoordelen betreffende het verkleinen van ongelijkheden op gezondheidsvlak, is het belangrijk deze ongelijkheden te meten en op te volgen [8, 9].
De ongelijkheden in geestelijke gezondheid werden berekend op basis van de gegevens van de Belgische Gezondheidsenquête van 1997 tot 2018. Methodologische details zijn te vinden in het methodologische document. De ongelijkheden worden beschreven voor drie indicatoren: de prevalentie van depressieve stoornissen (gebaseerd op de PHQ-9 schaal) en de prevalentie van angststoornissen (gebaseerd op de GAD-7 schaal) in de afgelopen twee weken omwille van hun hoge frequentie; en de prevalentie van zelfmoordgedachten in de afgelopen twaalf maanden aangezien het een beeld geeft over ernstige psychische nood en het zelfmoordcijfer vrij hoog is in België. Het opleidingsniveau (in drie niveaus) werd gekozen als een indicator van de sociaaleconomische positie om ongelijkheden te onderzoeken.
Naast de prevalentie van psychische aandoeningen volgens SE niveau, berekenden we ook de mate ongelijkheid door verschillend indicatoren voor ongelijkheid te berekenen. We keken naar:
In 2018 waren de absolute ongelijkheden op het vlak van geestelijke gezondheid groter dan op het vlak van lichamelijke gezondheid. De cijfers varieerden van 9,8 procentpunten (ppt) voor depressieve stoornissen tot 3,5 ppt voor zelfmoordgedachten.
De relatieve ongelijkheden op het gebied van de geestelijke gezondheid waren bijzonder groot. In het laagste opleidingsniveau werden 2,5 maal meer mensen geteld met depressieve stoornissen, 2,0 maal meer mensen met zelfmoordgedachten en 1,8 maal meer mensen met angststoornissen dan in het hoogste opleidingsniveau. Indien alle opleidingsniveaus hetzelfde percentage mensen met geestelijke gezondheidsproblemen zou tellen als het hoogste opleidingsniveau, dan zou de prevalentie van depressieve stoornissen in de hele bevolking met 30% dalen, die van angststoornissen met 24% en die van zelfmoordgedachten met 20%.
Sociaaleconomische ongelijkheden in geestelijke gezondheid bij personen van 15 jaar en ouder, Gezondheidsenquête, België, 2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
*statistisch verschillend van 0% voor absoluut verschil en PAF en statistisch verschillend van 1 voor relatief verschil (p<0,05)
| Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie, Laagste opleidingsniveau | Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie, Hoogste opleidingsniveau | Absoluut verschil |
Relatief verschil | PAF | |
| Depressieve stoornissen in de afgelopen twee weken (% personen ≥ 15) | 16,2% | 6,4% | 9,8%* | 2,5* | 30,2%* |
| Angststoornissen in de afgelopen twee weken (% personen ≥ 15) | 15,3% | 8,4% | 6,9%* | 1,8* | 23,8%* |
| Zelfmoordgedachten in de afgelopen twaalf maanden (% personen ≥ 18) | 6,9% | 3,4% | 3,5%* | 2,0* | 19,9%* |
Trends in angststoornissen:
Er kan geconcludeerd worden dat ongelijkheden betreffende angststoornissen de afgelopen vijf jaar niet zijn toegenomen. Tevreden kunnen we echter niet zijn met deze trend, aangezien een daling in de absolute ongelijkheden een minimaal verwacht streefdoel zou moeten zijn.
Trends in depressieve stoornissen:
Hoewel de afgelopen vijf jaar de prevalentie van depressieve stoornissen in alle opleidingsniveaus is verbeterd, kunnen we concluderen dat de ontwikkeling van de ongelijkheden verontrustend is: de absolute ongelijkheden zijn niet afgenomen hoewel dit de minimaal beoogde doelstelling zou moeten zijn. Dit zou overeenkomen met een sterkere afname van het aantal mensen met depressieve stoornissen in de minder bevoorrechte SE groep ten opzichte van de meer bevoorrechte mensen. Daarenboven zijn de relatieve ongelijkheden zelfs toegenomen.
De voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie van zelfmoordgedachten is van 2008 tot 2018 bij alle opleidingsniveaus gestegen. Doorheen de jaren zien we geen opvallende trend in de ongelijkheid in zelfmoordgedachten.
Wanneer wordt gekeken naar ongelijkheden op bevolkingsniveau, dan lijkt de toerekenbare fractie voor de bevolking (population attributable fraction, PAF) sinds 2004 voor alle indicatoren te dalen. Dit is deels te wijten aan een verandering in de bevolkingssamenstelling, aangezien de laagopgeleide groep een kleiner aandeel is gaan uitmaken van de bevolking. In de afgelopen vijf jaar is de PAF echter stabiel gebleven voor depressieve stoornissen, aangezien de verandering in de bevolkingssamenstelling werd gecompenseerd door een toename van de relatieve ongelijkheden.
Prevalentie van angststoornissen in de afgelopen 2 weken (gebaseerd op de GAD-7 schaal) bij personen van 15 jaar en ouder volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
Prevalentie van depressieve stoornissen in de afgelopen 2 weken (gebaseerd op de PHQ-9 schaal) bij personen van 15 jaar en ouder volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
Prevalentie van zelfmoordgedachten in de afgelopen twaalf maanden bij personen van 18 jaar en ouder volgens opleidingsniveau, 2008-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
Absolute verschillen in angststoornissen en depressieve stoornissen tussen groepen met een laag versus hoog opleidingsniveau, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
Relatieve verschillen in angststoornissen en depressieve stoornissen tussen groepen met een laag versus hoog opleidingsniveau, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
PAF in angststoornissen en depressieve stoornissen, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête [10]
Bekijk de metadata voor deze indicator
HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey
Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Ongelijkheden in Gezondheid: Ongelijkheden in geestelijke gezondheid, Health Status Report, 14 Feb 2022, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/ongelijkheden-in-gezondheid/ongelijkheden-in-geestelijke-gezondheid
Sociaaleconomische (SE) ongelijkheden op gezondheidsvlak verwijzen naar systematische ongelijkheden in gezondheid tussen sociaaleconomische groepen, meestal in het nadeel van degenen die zich in een minder bevoordeelde positie binnen de sociale en/of economische schaal bevinden. In geïndustrialiseerde samenlevingen zijn consequent sociaaleconomische ongelijkheden op gezondheidsvlak vastgesteld voor het hele spectrum van gezondheid-gerelateerde indicatoren, variërend van specifieke gezondheidsdeterminanten tot mortaliteit [1;2]. Het bestrijden van ongelijkheden op gezondheidsvlak is een prioriteit voor de Wereld gezondheid organisatie [3], de Europese Unie [4], en België [5-7]. Om de vooruitgang te kunnen beoordelen betreffende het verkleinen van ongelijkheden op gezondheidsvlak, is het belangrijk deze ongelijkheden te meten en op te volgen [8, 9].
De ongelijkheden in niet-overdraagbare aandoeningen (non-communicable diseases, NCD) werden berekend op basis van de gegevens van de Belgische Gezondheidsenquête die plaatsvond tussen 1997 en 2018. Het opleidingsniveau (in drie categorieën: laag, midden, hoog) werd gekozen als indicator van de sociaaleconomische status om ongelijkheden te onderzoeken. Methodologische details zijn te vinden in dit document. Naast het voorkomen van NCD per SE groep, berekenden we ook de omvang van de ongelijkheden door drie ongelijkheidsindicatoren te berekenen:
De SE ongelijkheden voor het "lijden aan een chronische aandoening" zijn klein: na correctie voor leeftijd worden chronische aandoeningen gemeld door 31% van de mensen met een laag opleidingsniveau tegenover 27% gemeld door de mensen met een hoog opleidingsniveau, wat leidt tot een verschil in van 3,9 procentpunt (ppt) en een ratio van 1,1 voor het voorkomen van de aandoening (%). De ongelijkheden zijn echter groter wanneer rekening wordt gehouden met het gelijktijdig voorkomen van verschillende chronische aandoeningen (multimorbiditeit), met een absoluut verschil van 5,7 procentpunten en een ratio van 1,4 (wat betekent dat multimorbiditeit 40% vaker voorkomt bij personen met een laag opleidingsniveau vergeleken met mensen met een hoog opleidingsniveau).
Wanneer we naar elke aandoening afzonderlijk kijken, zien we bij veel aandoeningen SE ongelijkheden. Dit is het geval voor artrose, hoge bloeddruk (bij 65-plussers), ernstige hoofdpijn zoals migraine, chronische obstructieve longaandoeningen (COPD) bij 65-plussers, urine-incontinentie bij 65-plussers, diabetes, astma, en acuut myocardinfarct (AMI) bij 65-plussers.
De absolute ongelijkheden (absolute verschillen) waren matig en varieerden van 1,4 ppt voor coronaire hartziekten (bij 65-plussers) tot 6,6 ppt voor urine-incontinentie (bij 65-plussers).
De relatieve ongelijkheden waren
Indien alle opleidingsniveaus hetzelfde niveau zouden hebben als het hoogste opleidingsniveau, dan zou in de gehele bevolking de prevalentie van AMI (bij 65-plussers), COPD (bij 65-plussers), urine-incontinentie (bij 65-plussers) en diabetes dalen met respectievelijk 37,8%, 28,6%, 21,5%, en 20,3%.
Sociaaleconomische ongelijkheden in geselecteerde niet-overdraagbare aandoeningen bij personen van 15 jaar en ouder, Gezondheidsenquête, België, 2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de gezondheidsenquête
*statistisch verschillend van 0% voor absoluut verschil en PAF en statistisch verschillend van 1 voor relatief verschil (p<0,05)
| Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie, Laagste opleidingsniveau | Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie, Hoogste opleidingsniveau | Absoluut verschil |
Relatief verschil | PAF | |
| Chronische aandoeningen, algemeen | |||||
| % dat chronische aandoening rapporteert | 31,2% | 27,3% | 3,9%* | 1,1* | 5,1% |
| % dat multimorbiditeit rapporteert | 19,1% | 13,3% | 5,7%* | 1,4* | 12,7%* |
| Specifieke aandoeningen | |||||
| % dat artrose rapporteert | 21,5% | 17,5% | 4,0%* | 1,2* | 6,7% |
| % dat hoge bloeddruk rapporteert | 19,1% | 16,8% | 2,4%* | 1,1* | 5,2% |
| % dat urine-incontinentie bij 65-plussers rapporteert | 17,5% | 10,9% | 6,6%* | 1,6* | 21,5%* |
| % dat ernstige hoofdpijn zoals migraine rapporteert | 12,1% | 8,8% | 3,3%* | 1,4* | 13,3%* |
| % dat chronische obstructieve longaandoeningen bij 65-plussers rapporteert | 11,1% | 5,8% | 5,4%* | 1,9* | 28,6%* |
| % dat diabetes rapporteert | 7,5% | 4,7% | 2,9%* | 1,6* | 20,3%* |
| % dat astma rapporteert | 7,2% | 4,8% | 2,4%* | 1,5* | 16,8%* |
| % dat acuut myocardinfarct bij 65-plussers rapporteert | 2,8% | 1,4% | 1,4% | 2,0 | 37,8% |
Het aantal mensen dat melding maakt van één of meer chronische ziekten (multimorbiditeit) is gestegen sinds de eerste schatting in de gezondheidsenquête (2001), zelfs na correctie voor leeftijd. De prevalentie van veel specifieke ziekten is ook gestegen (zij het gedaald voor COPD). De evolutie van het aantal verschilt per SE niveau en per aandoeningen, wat leidt tot veranderingen in de SE ongelijkheden per NCD.
Voor het rapporteren van een chronische aandoening namen de ongelijkheden (zoals gemeten met alle drie de ongelijkheidsindicatoren) sterk toe van 2001 tot 2013. De ongelijkheden bereikten in 2013 een hoog niveau van absolute ongelijkheid (10 ppt). In de laatste periode (2013 tot 2018) zijn de ongelijkheden in het rapporteren van een chronische aandoening, zoals gemeten met alle drie de ongelijkheidsindicatoren, gedaald.
Voor multimorbiditeit werd in 2013 een daling van de ongelijkheid vastgesteld en in 2018 een verdere daling in vergelijking met 2004 voor alle drie de ongelijkheidsindicatoren.
Als we kijken naar de evolutie van de prevalentie en ongelijkheden per specifieke aandoening, stellen we vast dat:
Wanneer wordt gekeken naar ongelijkheden op populatieniveau, dan was de toerekenbare fractie voor de bevolking (Population Attributable Fraction, PAF) bijzonder hoog voor COPD (65+) en diabetes in 2008, en is die daarna gedaald. Voor alle indicatoren lijkt de PAF te dalen sinds 2008 of sinds 2013, wat deels te wijten is aan een daling van het relatief verschil, en aan een verandering in de bevolkingssamenstelling, waarbij in de loop van de tijd de laagopgeleide groep een kleiner aandeel van de bevolking ging uitmaken.
Prevalentie van chronische aandoeningen volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Prevalentie van multimorbiditeit volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Prevalentie van ernstige hoofdpijn zoals migraine volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Prevalentie van COPD (65+) volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Prevalentie van diabetes volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Prevalentie van astma volgens opleidingsniveau, 1997-2018, België
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Absoluut verschil in NCD indicatoren, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Relatief verschil in NCD indicatoren, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
PAF in NCD indicatoren, België, 1997-2018
Bron: Eigen berekeningen op basis van de Gezondheidsenquête, Sciensano [10]
Bekijk de metadata voor deze indicator
HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey
Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Ongelijkheden in Gezondheid: Ongelijkheden in niet-overdraagbare aandoeningen, Health Status Report, 14 Feb 2022, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/ongelijkheden-in-gezondheid/ongelijkheden-in-niet-overdraagbare-aandoeningen
In de periode 2015-2019 constateerden we een sterke inkomensgradiënt in het sterftecijfer; ook voor andere socio-economische indicatoren stelden we dit vast.
Tijdens de eerste golf van de COVID-19-crisis:
De bijdrage van specifieke aandoeningen aan ongelijkheden in vroegtijdige sterfte (onder de leeftijd van 75 jaar) bij mannen was het grootst voor longkanker, ischemische hartziekten, zelfmoord en chronisch obstructieve longlijden (COPD). Bij vrouwen was de bijdrage het grootst voor ischemische hartaandoeningen, longkanker, cerebrovasculaire aandoeningen en COPD.
Sociaaleconomische (SE) ongelijkheden in gezondheid reflecteren systematische verschillen in de gezondheid tussen SE groepen, meestal in het nadeel van de minder bevoorrechte SE groep. In geïndustrialiseerde landen werden er consistent ongelijkheden vastgesteld in gezondheid voor een waaier aan gezondheids-thema’s zoals gezondheidsdeterminanten en mortaliteit [1,2]. Het aanpakken van ongelijkheden is een prioriteit voor zowel de Wereldgezondheidsorganisatie [3], de Europese Unie [4], als België [5–7]. Om de doelstelling van volledige gelijkheid te behalen, is het belangrijk om ongelijkheden op te volgen [8,9].
Sociaaleconomische ongelijkheden kunnen worden berekend aan de hand van verschillende SE-indicatoren, zoals het inkomensniveau, het opleidingsniveau of het beroep, of doormiddel van een samengestelde score die verschillende SE-indicatoren combineert. Het uitdrukken van SE-ongelijkheden gebeurt in absolute verschillen (hier: het verschil in sterftecijfers tussen de minst en de meest bevoorrechte groepen) of in relatieve verschillen (hier: de verhouding tussen de sterftecijfers van de minst bevoorrechte groepen ten opzichte van de meest bevoorrechte groepen). In deze informatiefiche beschrijven we de methodologische details hieromtrent.
Naast ongelijkheden in de algemene sterftecijfers per sociaaleconomische groep hebben wij ook ongelijkheden in oversterftecijfers onderzocht. De oversterfte tijdens de COVID-19-crisis in vergelijking met het gemiddelde sterftecijfer over de voorafgaande 5 jaar als referentie kan worden uitgedrukt in absolute termen (het verschil in sterftecijfers tussen de COVID-19-periode en de referentieperiode, in dit geval 2015-2019) of in relatieve termen met een "P-score" (gedefinieerd als de oversterftecijfers gedeeld door het referentiesterftecijfer). Verschillende studies hebben recente ongelijkheden in algemene sterfte door alle oorzaken beschreven [10-12]. De besproken resultaten zijn grotendeels afkomstig uit de studie van Decoster et al [11] en belichten de veranderingen van de inkomensongelijkheid in sterfte tijdens de COVID-19-crisis. De ongelijkheden in specifieke sterfte (door een bepaalde aandoening) zijn gebaseerd op studies [13,14].
In de pre-COVID-19-periode (2015-2019) konden we reeds een sterke gradiënt in sterfte op basis van inkomen vaststellen [11].
Voor mannen tussen 40 en 64 jaar bereikte de absolute ongelijkheid (Slope Index of Inequality = SII), 185 sterftes per 100.000 persoonsjaren (100.000 persoonjaren komt overeen met het opvolgen van 1000 personen gedurende een periode van 100 jaar). Dit betekent dat het sterftecijfer bij de laagste inkomensgroep 185 sterftes (per 100.000 persoonsjaren) hoger lag dan het sterftecijfer bij de hoogste inkomensgroep. De relatieve ongelijkheid, gemeten met de relatieve index van ongelijkheid (Relative Index of Inequality = RII), bedroeg 5,3. Dit houdt in dat het sterftecijfer in deze leeftijdsgroep 5,3 keer hoger was bij de minst bevoorrechte groep ten opzichte van de meest bevoorrechte groep. Ook bij vrouwen van 40-64 jaar blijven de ongelijkheden groot, hoewel ze iets kleiner zijn in vergelijking met mannen, met een SII van 93 sterftes per 100.000 persoonjaren en een RII van 3,9.
Voor mannen van 65 jaar en ouder bedroeg de SII 596 sterftes per 100.000 persoonsjaren met een RII van 1,76. Voor vrouwen van 65 jaar en ouder was de SII 499 sterftes per 100.000 persoonjaren met een RII van 2,05.
Het effect van de eerste golf van COVID-19 op ongelijkheden in sterfte hangt af van de onderzochte leeftijdsgroepen. In de eerste COVID-19-golf zijn bij mannen en vrouwen tussen 40 en 64 jaar uit alle inkomensgroepen de sterftecijfers niet veranderd in vergelijking met de referentieperiode. De ongelijkheden zijn dan ook niet gewijzigd.
Daarentegen zijn tijdens de COVID-19-maanden de sterftecijfers voor mannen en vrouwen van 65 jaar en ouder uit alle inkomensgroepen wel significant gestegen. Deze oversterfte was ongelijk verdeeld: in absolute cijfers, steeg de sterfte meer in de laagste inkomensgroepen (oversterfte van +350 per 100.000 persoonsjaren) in vergelijking met de hoogste inkomensgroepen (oversterfte van +150 per 100.000 persoonsjaren). Tegelijkertijd was de relatieve oversterfte (d.w.z. de oversterfte in het bestudeerde jaar gedeeld door de referentiesterfte of de "P-score") vrij gelijkaardig bij alle inkomensniveaus. Er kon dus geen significante gradiënt worden waargenomen. Dit zwakkere effect van ongelijke sterfteveranderingen op de relatieve dan op de absolute cijfers wordt verwacht wanneer de sterfte toeneemt: de proportionele verandering wordt immers minder beïnvloed door een toename van de sterfte in groepen met een hoog sterftecijfer in vergelijking met groepen met een lager sterftecijfer.
Dit leidde tot een stijging van de absolute verschillen in sterftecijfers (op basis van de SII), waarbij de SII 791 en 672 sterftes per 100.000 persoonsjaren bedroeg bij respectievelijk mannen en vrouwen van 65+ (versus 596 en 499 tijdens de referentie periode). De stijging van de relatieve verschillen in sterfte (op basis van de RII) was minder uitgespreken en ging van 1,76 naar 1,86 bij mannen en van 2,05 naar 2,31 bij vrouwen.
Sterftecijfers volgens inkomensdeciel bij mannen van 65 jaar en ouder, periode 2015-2019 versus de eerste golf van de COVID-19-crisis, België
Bron: Decoster et al. [11]
Sterftecijfers volgens inkomensdeciel bij vrouwen van 65 jaar en ouder, periode 2015-2019 versus de eerste golf van de COVID-19-crisis, België
Bron: Decoster et al. [11]
Absolute oversterfte volgens inkomensdeciel bij mannen van 65 jaar en ouder, periode 2015-2019 versus de eerste golf van de COVID-19-crisis, België
Bron: Decoster et al. [11]
Absolute oversterfte volgens inkomensdeciel bij vrouwen van 65 jaar en ouder, periode 2015-2019 versus de eerste golf van de COVID-19-crisis, België
Bron: Decoster et al. [11]
Relatieve oversterfte (P-score) volgens inkomensdeciel bij mannen van 65 jaar en ouder, periode 2015-2019 versus de eerste golf van de COVID-19-crisis, België
Bron: Decoster et al. [11]
Relatieve oversterfte (P-score) volgens inkomensdeciel bij vrouwen van 65 jaar en ouder, periode 2015-2019 versus de eerste golf van de COVID-19-crisis, België
Bron: Decoster et al. [11]
In dit deel beschrijven we de resultaten voor de ongelijkheden in algemene sterfte door alle oorzaken tijdens de eerste golf van de COVID-19-crisis in vergelijking met de voorgaande jaren volgens andere SE-indicatoren.
Voor de periode 2011-2015 werden de ongelijkheden in sterfte door alle oorzaken voor verschillende SE-indicatoren berekend door Aerden et al. en samengevat als ongelijkheden in levensverwachting [10].
Volgens Decoster et al. [11] zijn de opleidingsongelijkheden in sterfte bij mensen jonger dan 65 jaar, evenals de inkomensongelijkheden, tijdens de COVID-19-crisis onveranderd gebleven.
Voor de 65-plussers is het verschil in sterfte op basis van opleiding tijdens de COVID-19-crisis sterker geworden en was de toename in ongelijkheid zelfs meer uitgesproken dan de ongelijkheid vastgesteld op basis van het inkomen. De toename van de ongelijkheid op basis van opleidingsniveau werd zowel voor de absolute als voor de relatieve ongelijkheden geconstateerd.
Bourguignon et al [12] onderzocht het verband tussen de oversterfte bij 80-plussers en een samengestelde SE indicator in de eerste twee golven van de COVID-19-crisis. Ze kwam tot een andere conclusie voor de 80-plussers dan voor de jongere leeftijdsgroepen, met name een grotere toename van het sterftecijfer in de meest bevoorrechte groep in vergelijking met de minst bevoorrechte groep. Deze waarneming zou deels het resultaat kunnen zijn van een selectie-effect voor gezondheid, waarbij personen in de laagste SE-groep die een hoge leeftijd hebben bereikt, minder kwetsbaar zijn. Hierdoor lijkt er een vermindering of zelfs een omkering van de gezondheidsongelijkheden te ontstaan. Personen van wie de SE-status niet bepaald kan worden, hebben eveneens het hoogste sterftecijfer, wat er toe leidt dat het vertekend effect vergroot, aangezien zij waarschijnlijk tot de minst bevoorrechte groep behoren.
Een studie van Eggerickx et al. [14] geeft de ongelijkheden volgens groepen van doodsoorzaken (Causes of death = COD) en leeftijd in de periode 2011-2015 weer, uitgedrukt als de verhouding van de kans om te overlijden in de verschillende SE-groepen (die groepen worden afgeleid uit een samengestelde SE-score die in kwartielen is verdeeld) ten opzichte van de hoogste SE-groep. Dit is een relatieve maatstaf voor ongelijkheid.
Voor elke COD-groep en op elke leeftijd wordt een sociale gradiënt in het sterfterisico waargenomen: hoe hoger de SE-groep, hoe lager het risico op sterfte. De relatieve SE-ongelijkheden per COD-groep waren het grootst voor ziekten die verband houden met het ademhalingsstelsel en de bloedsomloop.
De relatieve SE-ongelijkheden nemen in sterkte af met de leeftijd. Een gezondheidsselectie-effect – waarbij verondersteld wordt dat personen in de laagste SE-groep die een hogere leeftijd hebben bereikt minder kwetsbaar zijn, waardoor de sterfteongelijkheid afneemt – zou hier eveneens een rol kunnen spelen. Het verschil in absolute en relatieve ongelijkheid kan deels verklaard worden doordat er op jonge leeftijd weinig sterftes zijn in de minst en meest bevoorrechte SE-groep, waardoor de absolute ongelijkheid steeds klein zal zijn, terwijl de relatieve ongelijkheid groot kan zijn.
Een eerdere studie van Renard et al. [13] onderzocht de bijdrage van specifieke doodsoorzaken aan de totale ongelijkheid in vroegtijdige sterfte op een leeftijd jonger dan 75 jaar op bevolkingsniveau. Bij mannen was de bijdrage het grootst voor longkanker, coronaire hartziekten, zelfdoding en chronische obstructieve longlijden (Chronic Obstructive Pulmonary Disease=COPD); bij vrouwen was de bijdrage van coronaire hartziekten, longkanker, cerebrovasculaire ziekten en COPD het grootst. Deze studie geeft aan voor welke doodsoorzaken een vermindering van de ongelijkheid de gehele bevolking het meest ten goede zou komen door het algemene niveau van vroegtijdige sterfte te verlagen.
Rangschikking van doodsoorzaken volgens hun bijdrage aan ongelijkheden in vroegtijdige sterfte bij mannen, gemeten als toerekenbare fracties voor de bevolking, België, 2001
Bron: Eigen berekeningen op basis van de volkstelling 2001 gekoppeld aan het Rijksregister voor een opvolging van sterfte over een periode van 5 jaar
Rangschikking van doodsoorzaken volgens hun bijdrage aan ongelijkheden in vroegtijdige sterfte bij mannen, gemeten als toerekenbare fracties voor de bevolking, België, 2001
Bron: Eigen berekeningen op basis van de volkstelling 2001 gekoppeld aan het Rijksregister voor een opvolging van sterfte over een periode van 5 jaar
Bekijk de metadata voor deze indicator
Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Ongelijkheden in Gezondheid: Ongelijkheden in sterfte, Health Status Report, 14 Feb 2022, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/ongelijkheden-in-gezondheid/ongelijkheden-in-sterfte