Geestelijke en sociale gezondheid bij adolescenten

1. Kernboodschappen

2. Zelfgerapporteerde gezondheid

In België rapporteerden jongens in 2022 een betere zelfgerapporteerde gezondheid

In 2022 was het aandeel adolescenten met een uitstekende of goede zelfgerapporteerde gezondheid significant groter bij jongens dan bij meisjes. Voor beide geslachten was de prevalentie van een goede of uitstekende zelfgerapporteerde gezondheid bovendien significant hoger bij jongere adolescenten (11-12 jaar) dan bij oudere adolescenten (15-18 jaar), behalve bij jongens uit de Vlaamse Gemeenschap, waar het verschil enkel bestond tussen de 11–12-jarigen en de 17–18-jarigen.

Adolescenten uit de Vlaamse Gemeenschap rapporteerden in 2022 vaker een goede gezondheid

In 2022 beoordeelde een groter aandeel jongeren van 11 tot 18 jaar in de Vlaamse Gemeenschap hun gezondheid als goed of uitstekend in vergelijking met de Franse Gemeenschap, met een prevalentie van respectievelijk 86% en 83% bij jongens, en 79% en 73% bij meisjes.

De prevalentie van een betere zelfgerapporteerde gezondheid bleef tussen 2006 en 2022 stabiel

Het aandeel jongens en meisjes dat hun gezondheid als goed of uitstekend beoordeelde, bleef tussen 2006 en 2022 stabiel in beide gemeenschappen.

Adolescenten uit welvarende gezinnen rapporteerden in 2022 vaker een uitstekende gezondheid

Adolescenten van 11, 13 en 15 jaar uit welvarende gezinnen rapporteerden vaker een uitstekende gezondheid, in zowel de Vlaamse als in de Franse Gemeenschap. In de Vlaamse Gemeenschap was de prevalentie van een uitstekende gezondheid bij jongens en meisjes uit de hoogste sociaaleconomische (SE) groep 1,8 keer hoger dan bij leeftijdsgenoten uit de laagste SE-groep. In de Franse Gemeenschap was de prevalentie van een uitstekende gezondheid bij jongens uit de hoogste SE-groep 1,4 keer hoger dan bij jongens uit de laagste SE-groep; bij meisjes was dit 1,5 keer hoger.

In 2022 was het aandeel Belgische adolescenten dat hun gezondheid als uitstekend beoordeelde vergelijkbaar met het gemiddelde van de EU-14

Volgens het internationale HBSC-rapport van 2022 beschouwt 38% van de 15-jarige jongens en 19% van de 15-jarige meisjes in de EU-14-landen hun gezondheid als uitstekend. In België liggen de percentages in zowel de Franse als de Vlaamse Gemeenschap op een vergelijkbaar niveau met het EU-14-gemiddelde, voor zowel jongens als meisjes.

3. Meervoudige gezondheidsklachten

In 2022 rapporteerde een hoger aandeel meisjes meervoudige gezondheidsklachten

In 2022 was het aandeel jongeren dat meer dan één keer per week meerdere gezondheidsklachten meldde hoger bij de oudere leeftijdsgroepen (15-18 jaar) dan bij de jongere (11-12 jaar). Een uitzondering vormden jongens uit de Franse Gemeenschap, waar enkel een verschil werd vastgesteld tussen de 17-18-jarigen en de 11-12-jarigen. In alle leeftijdsgroepen van beide gemeenschappen rapporteerden meisjes vaker dan jongens dat ze meerdere keren per week verschillende gezondheidsklachten ervaarden.

Moeilijkheden om in slaap te vallen, zich zenuwachtig voelen en prikkelbaarheid waren de drie meest gerapporteerde symptomen die zowel jongens als meisjes in België wekelijks ervaarden [1-2].

In 2022 meldden jongens en meisjes in de Franse Gemeenschap vaker meervoudige gezondheidsklachten

Het aandeel adolescenten dat meervoudige gezondheidsklachten rapporteerde, was hoger in de Franse Gemeenschap (43% bij jongens en 68% bij meisjes) vergeleken met de Vlaamse Gemeenschap (30% bij jongens en 52% bij meisjes).

Adolescenten uit welvarende gezinnen rapporteerden in 2022 minder vaak meervoudige gezondheidsklachten

In 2022 rapporteerden 11-, 13- en 15-jarige adolescenten uit gezinnen met een lage welvaart vaker meervoudige gezondheidsklachten die meer dan eens per week voorkwamen dan hun leeftijdsgenoten uit gezinnen met een hoge welvaart. Dit SE verschil was het meest uitgesproken in de Vlaamse Gemeenschap: de prevalentie van meervoudige gezondheidsklachten was bij jongens uit laagwelvarende gezinnen 1,4 keer hoger, en bij meisjes 1,2 keer hoger dan bij hun leeftijdsgenoten uit hoog welvarende gezinnen. Voor de Franse Gemeenschap was er geen significant SE verschil.

In 2022 rapporteerden adolescenten uit de Franse Gemeenschap vaker meervoudige gezondheisklachten dan het gemiddelde van de EU-14

Volgens het internationale HBSC-rapport van 2022 rapporteerde gemiddeld 36% van de 15-jarige jongens en 68% van de 15-jarige meisjes in de EU-14-landen meer dan eens per week meervoudige gezondheidsklachten. Binnen de Franse Gemeenschap lagen de percentages boven het EU-14-gemiddelde: 43% van de jongens en 74% van de meisjes rapporteerden meervoudige gezondheidsklachten. De Vlaamse Gemeenschap bleef net onder het gemiddelde, met 32% van de jongens en 63% van de meisjes die meervoudige gezondheidsklachten rapporteerden.

4. Eenzaamheid

In 2022 rapporteerden meisjes vaker eenzaamheid dan jongens

In 2022 was het aandeel jongeren dat aangaf zich meestal of altijd eenzaam te hebben gevoeld in het jaar voorafgaand aan het onderzoek aanzienlijk hoger bij meisjes dan bij jongens, zowel in de Franse als in de Vlaamse Gemeenschap. Bij meisjes nam de eenzaamheid geleidelijk toe met de leeftijd, behalve tussen de leeftijdsgroepen 15–16 en 17–18 jaar, waar de percentages vergelijkbaar waren. Bij jongens werd alleen een significant verschil vastgesteld tussen de jongste groep (11–12 jaar) en de oudste groep (17–18 jaar).

In 2022 kwam eenzaamheid vaker voor bij jongeren uit de Franse Gemeenschap

Meer jongeren van 11 tot 18 jaar gaven in de Franse Gemeenschap aan zich meestal of altijd eenzaam te voelen (14% van de jongens en 31% van de meisjes) dan in de Vlaamse Gemeenschap (10% van de jongens en 22% van de meisjes).

Adolescenten uit welvarende gezinnen rapporteerden minder vaak eenzaamheid in 2022

Bij jongeren van 11, 13 en 15 jaar kwam het gevoel zich meestal of altijd eenzaam te voelen minder vaak voor bij jongeren uit welvarende gezinnen, zowel bij meisjes in beide gemeenschappen als bij jongens in de Vlaamse Gemeenschap.

In de Franse Gemeenschap was de prevalentie van eenzaamheid bij meisjes uit gezinnen met een lage welvaart 1,6 keer hoger dan bij meisjes uit gezinnen met een hoge welvaart. In de Vlaamse Gemeenschap was de prevalentie van eenzaamheid bij jongeren uit gezinnen met een lage welvaart 2,0 keer hoger dan bij jongeren uit gezinnen met een hoge welvaart.

In 2022 was de prevalentie van eenzaamheid onder meisjes uit de Franse Gemeenschap het hoogst van alle EU-14-landen

Volgens het internationale HBSC-rapport van 2022 gaf in de EU-14-landen gemiddeld 11% van de 15-jarige jongens en 27% van de 15-jarige meisjes aan zich altijd of meestal eenzaam te hebben gevoeld tijdens het voorbije jaar. De geobserveerde frequentie in beide Belgische gemeenschappen lag dicht bij het gemiddelde van de EU-14, behalve bij de 15-jarige meisjes in de Franse Gemeenschap, waar het aandeel dat eenzaamheid rapporteerde het hoogst was van alle EU-14-landen (37%).

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HBSC Franse Gemeenschap

HBSC Vlaamse Gemeenschap

Achtergrond

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ervaarde in 2021 één op de zeven jongeren tussen 10 en 19 jaar een psychische stoornis, goed voor 13% van de wereldwijde ziektelast binnen deze leeftijdsgroep [4]. Depressie, angststoornissen en gedragsstoornissen behoren tot de belangrijkste oorzaken van ziekte en beperkingen bij adolescenten. Het niet aanpakken van mentale gezondheidsproblemen bij adolescenten kan gevolgen hebben wanneer zij volwassen worden, met negatieve effecten op zowel de fysieke als mentale gezondheid, en een verminderde levenstevredenheid tot gevolg [4].

Sociale interacties zijn eveneens een fundamentele menselijke behoefte, vergelijkbaar met andere basisbehoeften. Een gebrek aan verbondenheid met anderen wordt geassocieerd met diepgaande en langdurige negatieve gevolgen voor de fysieke en mentale gezondheid. De adolescentie is een gevoelige periode voor sociale interactie: jongeren zijn extra gevoelig voor sociale prikkels en voor de negatieve effecten van sociale uitsluiting [5]. De impact van sociale isolatie en eenzaamheid op de sterftecijfers is vergelijkbaar met die van andere bekende risicofactoren zoals roken, obesitas en fysieke inactiviteit. Sociale isolatie en eenzaamheid komen wijdverspreid voor, waarbij naar schatting 5 tot 15 % van de adolescenten gevoelens van eenzaamheid ervaart [6].

Hoewel de netwerken die psychische ondersteuning bieden aan jongeren in België zich verder ontwikkelen, zijn er tot op heden relatief weinig studies die nationale cijfers geven over de mentale gezondheid van jongeren, vooral bij de jongste leeftijdsgroepen. De weinige bestaande onderzoeken brengen waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg in kaart, aangezien veel jongeren geen diagnose krijgen. De COVID-19-pandemie heeft bovendien grote zorgen opgeroepen over het welzijn van jongeren. In 2018 breidde de Belgische Gezondheidsenquête (HIS) haar onderzoeksveld voor het eerst uit naar psychische problemen bij kinderen, en leverde zo nieuwe inzichten op [7]. De HBSC-enquête (Health Behaviour in School-aged Children) biedt momenteel de meeste informatie over het emotioneel welzijn van Belgische jongeren tussen 11 en 18 jaar [1-3].

We gebruikten daarom drie indicatoren om het mentale en sociale welzijn van jongeren in België te beschrijven:

• Zelfgerapporteerde gezondheid
• Meervoudige gezondheidsklachten
• Eenzaamheid

De HBSC-enquête verzamelt gegevens via vragenlijsten die door leerlingen worden ingevuld, afkomstig uit een steekproef van scholen die willekeurig geselecteerd zijn uit de voltijdse onderwijsinstellingen. De enquêtes verschaffen informatie over adolescenten van 11 tot 18 jaar. De gegevens die voor de Franse Gemeenschap worden gebruikt, betreffen leerlingen uit Wallonië en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, terwijl de Vlaamse Gemeenschap alleen scholen uit Vlaanderen omvat en niet die uit het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest [1-2]. Voor het internationale niveau en de sociaaleconomische verschillen worden gegevens gebruikt uit de meest recente internationale rapporten van de WHO [3]. De indicatoren werden geëvalueerd bij adolescenten van 11, 13 en 15 jaar.

Definities

Zelfgerapporteerde gezondheid

De ervaren gezondheidstoestand van adolescenten werd beoordeeld met de vraag: “Zou je zeggen dat je gezondheid ... is?” Er werden vier antwoordcategorieën voorgesteld: “uitstekend”, “goed”, “eerder goed” en “niet zo goed”. In dit rapport gebruiken we alleen de categorieën goede of uitstekende gezondheidsbeleving.

Meervoudige gezondheidsklachten (psychosomatische symptomen)

Adolescenten werd gevraagd hoe vaak zij de volgende symptomen hadden ervaren in de afgelopen zes maanden: hoofdpijn; buikpijn; rugpijn; zich somber voelen; prikkelbaar of slechtgehumeurd zijn; zich nerveus voelen; moeilijk in slaap kunnen vallen; en duizeligheid. Degenen die minstens twee van deze acht symptomen met een frequentie van minstens wekelijks rapporteerden, werden geclassificeerd als personen met meervoudige gezondheidsklachten.

Eenzaamheid

Het gevoel van eenzaamheid werd gemeten door te vragen hoe vaak adolescenten zich eenzaam hadden gevoeld tijdens het jaar voorafgaand aan de enquête. De antwoordopties waren: “nooit”, “zelden”, “soms”, “meestal” en “altijd”. Adolescenten die aangaven zich “meestal” of “altijd” eenzaam te voelen, werden beschouwd als eenzaam.

Welvaart binnen het gezin

De HBSC maakt gebruik van de Family Affluence Scale (FAS), die jongeren bevraagt over materiële bezittingen in het huishouden. De HBSC-enquête gebruikte een zes-item beoordeling van gangbare materiële bezittingen of activiteiten, waaronder het bezit van een gezinsauto, het aantal slaapkamers en badkamers/douchekamers in het huis, buitenlandse vakanties, en het bezit van een computer en vaatwasser. De lage en hoge welvaartsgroepen vertegenwoordigen respectievelijk de laagste 20% en hoogste 20% binnen elke gemeenschap [3].

EU-14

De EU-14 verwijst naar alle landen die tussen 1995 en 2022 lid waren van de Europese Unie: Oostenrijk, België, Denemarken (zonder Groenland), Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Portugal, Spanje en Zweden. We vergelijken de gezondheidstoestand van België met die van de EU-14, in plaats van met die van de gehele EU.

Referenties

1. Dienst voor Gezondheidsinformatie, Promotie en Educatie, Université libre de Bruxelles. 2022. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC)-enquête in de Franse Gemeenschap, gefinancierd door het Office de la Naissance et de l’Enfance (ONE), het Waalse Gewest (AVIQ) en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (Cocof). http://sipes.ulb.ac.be/
2. Onderzoeksgroep Gezondheidspromotie van de Universiteit Gent (UGent). 2022. De Health Behaviour in School-aged Children (HBSC)-studie in de Vlaamse Gemeenschap, onder coördinatie van het Regionaal Kantoor van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor Europa, gefinancierd door het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/ 
3. Regionaal Kantoor van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor Europa. 2022. Spotlight op de gezondheid en het welzijn van adolescenten. Resultaten van de HBSC-enquête 2021/2022 in Europa en Canada. Internationaal rapport. https://www.who.int/europe/health-topics
4. Mental health of adolescents, World Health Organization, 2021. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health/
5. Orben, A., Tomova, L. & Blakemore, S-J, 2020. The effects of social deprivation on adolescent development and mental health. Lancet. https://www.thelancet.com/journals/lanchi/article/PIIS2352-4642(20)30186-3/fulltext?onwardjourney=584162_v1
6. Gezondheidsenquête, Sciensano, 2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
7. World Health Organization, 2021. Social isolation and loneliness. https://www.who.int/teams/social-determinants-of-health/demographic-change-and-healthy-ageing/social-isolation-and-loneliness

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Geestelijke en sociale gezondheid: Geestelijke en sociale gezondheid bij adolescenten, Health Status Report, 9 October 2025, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/geestelijke-en-sociale-gezondheid/geestelijke-en-sociale-gezondheid-bij-adolescenten