Zelfmoordgedrag

1. Samenvatting

2. Effect van de COVID-19 crisis op zelfmoordgedrag

Zelfmoordgedachten en -pogingen zijn toegenomen tijdens de COVID-19 crisis

10,5% van de respondenten in Juni 2021 gaf aan in de afgelopen 12 maanden ernstig aan zelfmoord te hebben gedacht. Onder jongeren (18-29 jaar) loopt dit percentage op tot 17%. Ter vergelijking: slechts 4,3% van de respondenten van de HIS 2018 gaf aan zelfmoord te hebben overwogen in de afgelopen 12 maanden.

0,7% van de respondenten in Juni 2021 gaf aan in de afgelopen 12 maanden een zelfmoordpoging te hebben ondernomen. Onder jongeren (18-29 jaar) loopt dit percentage op tot 2,0%. Ter vergelijking: slechts 0,2% van de respondenten van de HIS 2018 gaf aan de afgelopen 12 maanden een zelfmoordpoging te hebben ondernomen.

3. Zelfmoordgedachten

Vrouwen van middelbare leeftijd rapporteren vaker suïcidale gedachten

In 2018 had in België 14% van de bevolking met een leeftijd van 15 jaar en ouder minstens één keer in hun leven zelfmoord plegen ernstig overwogen; binnen deze groep had één op de drie (of 4,3% van de totale bevolking) de afgelopen 12 maanden nagedacht over zelfmoord. Meer vrouwen (16%) dan mannen (12%) rapporteerden zelfmoordgedachten in hun leven, terwijl er geen geslachtsverschillen waren in zelfmoordgedachten het afgelopen jaar (4,4% bij vrouwen versus 4,2% bij mannen). Mensen van 65 jaar en ouder rapporteerden minder vaak zelfmoordgedachten in hun leven of in het afgelopen jaar dan mensen jonger dan 64 jaar. Vrouwen in de leeftijdsgroep van 45-54 jaar hadden een bijzonder hoge prevalentie.

Er worden geen duidelijke trends in suïcidale gedachten waargenomen

Het percentage mensen dat in de afgelopen 12 maanden (en ook ooit tijdens hun leven) zelfmoord heeft overwogen, lag in 2018 lager dan in 2013, maar het aandeel is nog steeds hoger dan de waarden die in 2008 zijn waargenomen (deze verschillen zijn evenwel niet significant).

Suïcidale gedachten komen vaker voor in het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest

Zelfmoordgedachten ooit in het leven kwamen vaker voor in het Waalse Gewest (16%) dan in het Vlaamse Gewest (13%); zelfmoordgedachten in het afgelopen jaar kwamen vaker voor in het Waalse Gewest (5,9%) en in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (5,1%) dan in het Vlaamse Gewest (3,3%). De prevalentie van zelfmoordgedachten nam in the Vlaamse Gewest af tussen 2013 en 2018, terwijl het in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en in het Waalse Gewest relatief stabiel bleef.

Suïcidale gedachten komen vaker voor in de laagst opgeleide groep

Zelfmoordgedachten (ooit in het leven en in het afgelopen jaar) zijn gekoppeld aan het opleidingsniveau. Mensen uit de laagst opgeleide groep hadden 1,5 keer meer kans op zelfmoordgedachten ooit in hun leven, en 2,5 meer kans op zelfmoordgedachten in het afgelopen jaar, in vergelijking met mensen uit de hoogst opgeleide groep.

4. Zelfmoordpogingen

Meer vrouwen hadden een mislukte zelfmoordpoging

In 2018 meldde 4,3% van de bevolking van 15 jaar en ouder in België een zelfmoordpoging te hebben gepleegd tijdens hun leven; 0,2% meldde een zelfmoordpoging in het afgelopen jaar. Meer vrouwen (5,4%) dan mannen (3,1%) probeerden tijdens hun leven en in het afgelopen jaar zelfmoord te plegen (0,3% bij vrouwen en 0,2% bij mannen). De prevalentie van zelfmoordpogingen ooit in het leven was hoger bij mensen tussen 35 en 54 jaar. Jongere mensen (15-24 jaar) en 45-54 jaar rapporteerden vaker een zelfmoordpoging in het afgelopen jaar.

Trends in zelfmoordpogingen zijn stabiel

De trends in de prevalentie van levenslange zelfmoordpogingen zijn relatief stabiel in België en zijn gewesten. Zelfmoordpogingen nemen tussen 2013 en 2018 af bij mannen en vrouwen in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, maar dit verschil was niet significant.

Suïcidepogingen komen vaker voor in het Waalse Gewest 

Mensen uit het Waalse Gewest hebben vaker geprobeerd zelfmoord te plegen (6%) dan mensen uit het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (4,2%) en het Vlaamse Gewest (3,3%).

Suïcidale pogingen komen vaker voor in de laagst opgeleide groep

Zelfmoordpogingen (ooit in het leven en in het afgelopen jaar) houden verband met het opleidingsniveau. Mensen uit de hoogst opgeleide groep probeerden minder vaak zelfmoord te plegen dan mensen uit de lager opgeleide groepen.

5. Overlijdens door zelfdoding

Het totaal aantal sterfegevallen door zelfdoding is in 2019 gedaald naar 1.728

In 2019 werden in België 1.728 zelfdodingen geregistreerd. Er waren meer zelfdodingen bij mannen (1.265) dan bij vrouwen (463). Het hoogste aantal zelfdodingen deed zich voor in de leeftijdsgroepen van 45-64 jaar. Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting vanwege de beperkingen opgelijst in de achtergrondsectie.

Het sterftecijfer door zelfdoding is hoger bij mannen

Het voor leeftijd gecorrigeerde zelfmoordsterftecijfer bedroeg 15,2 (per 100.000) in 2019 in België. Het is 2,9 keer hoger voor mannen (23,1) dan voor vrouwen (7,9). Zelfmoordsterftecijfers per leeftijdsgroep worden samengevoegd over een periode van 3 jaar om sprongen door kleine aantallen te voorkomen. De zelfmoordsterftecijfers zijn hoger voor mannen dan voor vrouwen op welke leeftijd dan ook. De zelfmoordcijfers zijn het hoogst bij mannen boven de 85 jaar en bij vrouwen tussen de 45 en 64 jaar.

Zelfdoding vertegenwoordigt een groot aandeel van alle sterfgevallen onder jongeren

Het aandeel sterfgevallen ten gevolge van zelfdoding naar leeftijdsgroep vertegenwoordigt het relatieve belang van zelfdoding in alle sterfgevallen binnen elke leeftijdsgroep. Hierbij wordt het aandeel van zelfdoding per leeftijdsverdeling op een andere manier berekent omdat de noemer alle sterfgevallen in een bepaalde leeftijdsgroep weergeeft. Dit aantal wordt veel groter naarmate de leeftijdscategorie hoger is, terwijl de noemer van de percentages (aantal mensen in een bepaalde leeftijdsgroep) kleiner wordt op oudere leeftijd.

Een aanzienlijk deel van de sterfgevallen op jongere leeftijd zijn het gevolg van zelfdoding. Zelfmoordsterfte vertegenwoordigen bijna 30% van alle sterfgevallen onder mannen met een leeftijd tussen 15 en 24 jaar en 25% van all sterfgevallen onder mannen met een leeftijd tussen 25 en 44 jaar. Bij vrouwen, vertegenwoordigt zelfmoordsterfte 23% van alle sterfgevallen bij vrouwen tussen 15 en 24 jaar en 14% bij vrouwen tussen 25 en 44 jaar.

Door de toename van het aantal sterfgevallen als gevolg van andere oorzaken voor sterfte op hogere leeftijden, neemt het aandeel sterfgevallen door zelfmoord af met de leeftijd.

Trends in sterfgevallen door zelfdoding worden genuanceerd wanneer ze worden bekenen samen met sterfte door onbepaalde intentie

Tussen 2000 en 2019 is zelfdoding gedaald bij mannen en, in mindere mate, ook bij vrouwen. Het samenvoegen van de zelfmoorden met de gebeurtenissen van onbepaalde intentie laat echter een meer genuanceerde afname zien onder beide geslachten.

Sterfgevallen door zelfdoding komen vaker voor in het Waalse Gewest

Tussen 2000 en 2019 is de zelfmoordsterfte onder mannen met 30% gedaald in het Vlaamse Gewest, met 27% in het Waalse Gewest (waar de daling begon vanaf 2008) en met 38% in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Onder vrouwen ligt het sterftecijfer door zelfdoding in alle gewesten gedurende de hele periode op een veel lager niveau dan onder mannen en vertoont de trend een vergelijkbare daling.

Bij het samenvoegen van zelfmoord met gebeurtenissen van onbepaalde intentie, zijn deze dalingen meer genuanceerd.

Het hoge zelfdodingcijfer in België moet met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd

België heeft de hoogste zelfmoordcijfers van de EU-15-landen, zowel bij mannen als bij vrouwen. In vergelijking met het EU-15-gemiddelde, liggen de zelfmoordsterftecijfers in België 1,6 keer hoger bij mannen en 1,8 keer hoger bij vrouwen. Internationale vergelijking van sterftecijfers door zelfdoding moet echter met de nodige omzichtigheid worden geïnterpreteerd, aangezien verschillen in sociaal-culturele context en gegevenskwaliteit de vergelijkbaarheid tussen landen belemmeren. Deze waarschuwing mag echter niet dienen om de problematisch hoge zelfmoordcijfers van België te minimaliseren.

6. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

Statbel — Doodsoorzaken
SPMA: Standardized Procedures for Mortality Analysis
HISIA: Health Interview Survey Interactive Analysis

Achtergrond

Meer informatie over geestelijke gezondheid tijdens de COVID-19-crisis is beschikbaar op de specifieke COVID-19-impact pagina.

Zelfmoord en zelfmoordpogingen zijn belangrijke maatschappelijke en volksgezondheidskwesties. Ze hebben een rimpeleffect op families, vrienden, collega's, gemeenschappen en de samenleving in het algemeen. Zelfmoord vindt plaats gedurende de hele levensduur en was wereldwijd de tweede belangrijkste doodsoorzaak onder de 15-29-jarigen in 2016. Zelfmoord is te voorkomen en de preventie ervan heeft door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) prioriteit gekregen als een wereldwijd doelwit. Zelfmoordpreventie is ook opgenomen als indicator in de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG's) [5]. Om op effectieve wijze zelfmoordpreventiestrategieën te ontwikkelen, is een efficiënte monitoring van zelfmoord en identificatie van specifieke risicogroepen nodig.

Hoewel het verband tussen zelfmoord en psychische stoornissen goed is vastgesteld, gebeuren veel zelfmoorden impulsief in tijden van crisis. Verdere risicofactoren zijn onder meer ervaring met verlies, eenzaamheid, discriminatie, het verbreken van een relatie, financiële problemen, chronische pijn en ziekte, geweld, misbruik en conflicten. De grootste risicofactor voor zelfmoord is een eerdere poging tot zelfmoord [6]. De huidige COVID-19-crisis heeft significante gevolgen voor de geestelijke gezondheid van de bevolking en heeft een negatieve invloed op enkele van de risicofactoren die verband houden met zelfmoord.

Om dit complexe fenomeen te begrijpen, gebruiken we verschillende indicatoren:

• Zelfmoordgedachten, die een belangrijke risicofactor zijn voor toekomstige zelfmoordpoging en belangrijk voor preventie.
• Zelfmoordpogingen, die een belangrijke risicofactor zijn voor fatale zelfmoord en een belangrijk moment om de persoon te helpen [7,12].
• Zelfdodingen: we rapporteren het aantal sterfgevallen, het sterftecijfer en het aandeel van de totale sterfgevallen als gevolg van zelfmoord op een bepaalde leeftijd. Aangezien zelfdodingen vaak slecht worden geclassificeerd, worden deze cijfers waarschijnlijk onderschat [8-11]. Misclassificaties kunnen optreden wanneer de exacte doodsoorzaak onbekend is (zelfmoord kan dus worden geclassificeerd als 'onbekende oorzaak'); wanneer de bedoeling niet duidelijk is (zelfmoord kan dus worden geclassificeerd als 'dood door onbepaalde bedoeling'); of wanneer de bedoeling verkeerd wordt beoordeeld (zelfmoord kan dus worden geclassificeerd als 'ongevallen' of 'moorden'). Het kan ook zijn dat de arts het noemen van zelfmoord vermijdt om het gezin te beschermen tegen verschillende problemen (verzekering, administratie, religie, ...). Bovendien kunnen administratieve procedures tot verkeerde classificaties leiden. In Brussel bijvoorbeeld, slaagde het parket er in het verleden niet altijd in om alle gewelddadige sterfgevallen (zelfmoorden, moorden) te beoordelen, wat leidde tot een onderrapportage van zelfmoorden die vervolgens werden geclassificeerd als gewelddadige sterfgevallen door onbepaalde intentie [8]. Bovendien verschillen de redenen voor een verkeerde classificatie sterk van land tot land, wat de interpretatie van internationale vergelijkingen beperkt. Om deze problemen bij de interpretatie van trends gedeeltelijk te verminderen, presenteren we, naast de zelfmoordsterfte, ook sterftecijfers die zelfmoorden (codes X60-X84) en gebeurtenissen met een onbepaalde intentie (codes Y10-Y34) groeperen.

Eerst geven we een overzicht van zelfmoordgedachten en -pogingen tijdens de COVID-19-crisis op basis van de gegevens die zijn verzameld via de online COVID-19-gezondheidsenquêtes. Vervolgens gaan we dieper in op de zelfmoordgedachten en -pogingen op basis van de eerdere gezondheidsenquêtes. Ten slotte kijken we naar de patronen en trends in overlijdens door zelfdoding.

Definities

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Voor leeftijd gestandaardiseerde prevalentie

De meeste indicatoren zijn sterk geassocieerd met leeftijd. Aangezien de Belgische bevolking met de tijd vergrijst en er verschillen worden waargenomen binnen de gewesten en binnen opleidingsgroepen, worden de prevalenties gestandaardiseerd voor leeftijd met een standaardpopulatie om vergelijkbaarheid mogelijk te maken.

Referenties

1. Zesde COVID-19-Gezondheidsenquête: Eerste resultaten. Depotnummer D/2021/14.440/29. Brussel: Sciensano; 2021. doi: 10.25608/r4f5-1365
2. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://his.wiv-isp.be/
3. Doodsoorzaken, Statbel. https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/sterfte-en-levensverwachting/doodsoorzaken
4. OECD health statistics. https://stats.oecd.org/
5. WHO. Suicide in the world. https://www.who.int/publications-detail/suicide-in-the-world
6. WHO. Suicide. https://www.who.int/westernpacific/health-topics/suicide
7. Centre de prévention du suicide. LE SUICIDE UN PROBLEME MAJEUR DE SANTE PUBLIQUE Introduction à la problématique du suicide en Belgique Chiffres de 2014. Bruxelles, Belgique: Centre de prévention du suicide; 2017 Sep. 
8. De Spiegelaere M, Wauters I, Haelterman E. Le suicide en Région de Bruxelles-Capitale: Situation 1998-2000. Brussels: Observatoire de la santé et du social de Bruxelles- Capitale; 2003. 
9. Ohberg A, Lonnqvist J. Suicides hidden among undetermined deaths. Acta Psychiatr Scand. 1998.
10. Jougla E, Pequignot F, Chappert J, Rossollin F, Le TA, Pavillon G. [Quality of suicide mortality data]. RevEpidemiolSante Publique. 2002.
11. Moens GFG. The reliability of reported suicide mortality statistics: An experience from Belgium. Int J Epidemiol. 1985.
12. Gisle L, Drieskens S, Demarest S, Van der Heyden J. Gezondheidsenquête 2018: Geestelijke gezondheid. Brussel: Sciensano; 2020 Jan. Report No.: D/2020/14.440/3. https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/MH_NL_2018.pdf